သမိုင္​း

Theme images by Storman. Powered by Blogger.

Text Widget

Sports

Gadgets

Blog Archive

Travel

Definition List

Saturday, December 17, 2016

Zomi Movement (History)

ZOMI KHANGTHU KANNA (AD 1900-1980)
Zomi History: Zomi le Zogam Tangthu(1900-1980)


1901 Lushai hills Census masa pen; mihing 82,434 omin Paite pau zang 2,870 om hi.

1903 Missionary School masa pen Haka-ah kiphuan. Paite Sintungbu Vialphung Tombing & Rev. David E Jones. ten bawl. Tedimah Tan 4 Sang kiphuan.

1904 Dr. E.H. East-te nupa Khalkha tung. Zomite palik tum cilna; Zo palik kiphuan. Sila kiphiat.
Zogamah Kawllai sang kiphuan. Thuam Hang leh Pau Suan tui kiphum. Lushai hills L.P. School Exam masak pen. Khristian biakna ngeina siangtho-a kiteeng masa pen Hrangsaipuia leh Saimanliani.

1906 Lushai hills-ah Sunday School Exam neih masak pen.

1907 Zogam bup Tuiphum Pawlpi khoppi masa pen Haka-ah kizang. Zomi (Chin hills) Pastor masa pen Thuam Hang. Manipur State Durbar kipan.

1910 Rev. Joseph Herbert Copte-te nupa Tedim tung. Cope topa in Tedim, Falam laimal bawl. Dr. J.H. Woodin-te nupa Khalkha tung. Pau Cin Hau Pawl “Laipian’ kipan. Chin hills-ah Sila kibeisak, Khua gamgi kibawl. (May 7) Dr. Peter Fraser & Waatkin Robert. Manipur simah Khristian missionary-te lut kipatna, Senvon khua-ah kiphual. Lushai hills Presbeterian Pawlpi khoppi masak pen. Aizawl Bazal kipan.

1911 Chin hills Census; Tedim uk (Tonzang tawh) sungah mi 30,000 om. Lushai hills Census; Mihing 98,406 om in, Paite suan 10,460 om.

1913 Tedim pan Upper Chindwin District Civil Police-ah mi sawm-le-nga kitumsak. Zogamah Alu, Kawltu, Singno leh a tuamtuam ciin sin kipan. Thaangah Sumbuk kibawl. Falam Technical School pan Leisek bawl kisin.

1914 Leitung Galpi khatna kipan, Tedimah Thukizakna kiphuan.

1914 Manipur gam Sinzawl khua-ah Manipur State Durbar Vice-President Aizawl gam Suprintendent leh Tedim gam Asst. superintendent-te gamgi thu kikumna nei. Muizawl khua, Pau Khen in siah a piaknop loh manin Falam gamah lal dingin kisawl. Zomite police dinga sin uh, hoih tuaksa-in lak beh ding kivaihawm. Haka gamah nupa amau leh amau a kithat om.

1915 Tedim Pau tawh Lungdamna Matthai bu kikhen.

1915-16 Halhka gamah Zusa laangin kial tung. Mizo pau tawh Thuciamthak bupi kizo.

1917 Piancit paina leh Galpi masa. CHIN LABOUR CORPSGerman gal piang. may 25 ni-in Piantit (France) gam pai ding mi 1000 Tedim pan ding khia. Piantit paite London hawh. Labour corps, France-ah Ukpipa Hau Cin Khup in mi tampi paisak zo ahih manin Mikang kumpi in
minphatna KSM pia. Mi tampi Kawlpi zanggamah lal.

1918 Leitung Galpi khatna ve’ng ta. Piantit pai nuamlo Thahdo leh Khalkha in kumpi do. Oct. kha-in Piantit paite tung kik; 21 si, Piantit gamah kiphum.

1918 Tedimah military Police platoon 3, Haka ah 3, leh kawlpi-ah 3 kikoih. Tedim Labour Corp panin mi guk in minphatna namsau ngah.

1919 Mikang kumpi, Thahdo leh Khalkhate Hau Cin Khup in lem, kilemsak. Zogam tawh kisai thute kikum dingin.


1920 May kha-in Maymyo ah kikhopna om. Assam gam tangin Lushai hills
Suprintendent pai. Chin hills-ah Sangnaupang -1,712 pha. Hau Cin khup in a tapa Pum Za Mang huhna tawh vai hoih taka a hawm manin thauka (Revolver) kumpi in pia. Labour Corps-ah a nasepna a hoih manin Hlur Hmung in minphatna A.T.M ngah.

1920 Paltan tumcilna. Halka pau tawh Lungdamna Thu leh Sawltakte Tangthu kikhen.
Kawlgamah suahtakna deihna khang. Paite pau tawh Khritian la neih kipan.

1921 Chin hills Census, Tedim uk (Tonzang tawh) sungah inn 5045 leh Mihing 36,048 om.
Zogamah ann hoih lo ahih manin, Lusei gamah mi tampi tak Lal, India kumpi in 4/70th Chin Rifile bawl ding phasa. Falamah Educational Conference om a; Kawl lai pen Zolai tawh laih ding thukim. Zopau tawh thukizakna khat kikhen.

1921 Kawlgamah Paltan (Galkap) kiphuan. Vial Nang Ordination kipia; Chin hills-ah masa pen.

1922 Chin hills-ah kampau a tuamtuam tawh lai a kihilh manin haksatna tampi om hi. Lai sim nading kampau khat tel a, Roman script tawh laisim bu a bawl dingin kumpi in committee phuan.
Lophei Hausa Khup Lian in minphatna thau leh laipi(Certificate) khat ngah.

1923 Zomi 300,000 sung panin 2,351 in lai sim thei. Zomite lai pillo hi lo-in a kah kim zolo hi zaw hi.

1925 Zolai kisin ta. Kawllai kiphiat Zolai kiphuan. Dr C.U. Strait-te nupa khamtung gam tung’Roman Catholic Biakna Mizogamah lut.

1928 Chin hills-ah Chin National Union party kiphuan.

1930 Lamka khua, Phungkhothang Guite leh Zenhang Valte ten sat. Lushai hills-ah hanmual neih kipan.

1931 Pa Pau Cin Hau lai tawh Mualtung thuhilhna kikhen. Hau Za Cin Pau in Matric zo, Chin hills pan a zo masa pen.

1932 Tedim pau tawh Thuciam Thak kikhen.

1933 Zomite politics lungsim neih kipan. Chin Unity Organization kiphuankhia. CUO in Rangoon-a Mikang kumpi tungah deihna nam kua a nei memorandum khia.

1935 Falam High School kiphuan. Young Lushai Association (1947 pan Young Mizo Association, kici kik) kiphut hi.

1937 Mikang kumpi in Kawlgam leh Vaigam gamgi khung in, Zogam phel nih suak. Leitung Galpi nihna kipan.

1938 June-11 ni: Dr. Cope Khalkha-ah si. U Shiah Lwe in B.A zo, Chin hills-ah a masa pen. Lam Za Hang (Tedim) in Mawtaw nei, Chin hills-ah a masa pen. Mikang a do Zomi makai Pu Suang Khaw Kam, Magwe khuapi-ah si.

1939 Rev. F.O. Nelson-te nupa Tedim tung. CUO makai teng kiman, thongah khum.

1940 Paite pau tawh Laisiangthou bumal masak pen - Tanchinhoih Johan, Rev. Nengzachin in tei hi. Halkha pau tawh Thuciam Thak kikhen.

1942 August: Japan te’n Zogam leitang tung. Japan galkap 75,000 Kawlgam lut. Kawlgam galkap402,300 India-ah tai. Chin Army kiphuan. Leisan mualah thau zang lo-in temtawng tawh kido, Japante 150 liam, tampi si. Chin hills-ah Mikang huhna tawh Japan gal a nang dingin CHIN
LEVY kiphuan. Japan huhna tawh Mikangte do dingin CHIN DEFENCE ARMY (CDA) kiphut.
Paite pau tawh Khristian Labu neih kipan.

1943 Tedim, Halkha, Falam Japan in la.

1944 March: Japante Moirang tung, Imphal gal muh. Feb. Mar. Apr. sungin Arakan gamah Japante 5000 kithat. Sukte Independent Army (SIA) kiphuan. Japante nungkik, 50,000 val si.

1945 Galpi Nihan vengh. UNO kiphuan. R. Tuang Hmung in Chin Rural and Education Uplift Society phuan.

1946 Rev. R.G. Johnson-te nupa Khalkha tung. S.T. Hau Go in M.A (Madras) zo; Chin hills pan amasa pen. Khamtung Suahtak Vaihawm Pawlpi party kiphuan. makai: Pu Thang Kho Kai, Pu Song Theu, Pu Thang Za Kai, PuLang Khaw Thang. Thuhoih Vaihawm Pawlpi party kiphuan. Makaite —
Pu Vungh Za Kham, Pu Hau Za Lian, Pu Tuah Langh. Kawlmi te’n suahtakna lak a sawmna tawh kituak a khamtung mite kalsuan dan ding a vaan dingin Zomi, Shan, Kachin te’n The Supreme Council of The United Hill People (SCOUHP) cih kipawlna bawl. Kawlmi makai Aung San in suahtakna ngen dingin England gam zin. Mualtung mite thukimna keng lo ahih manin tangtung zo lo. Lushai hills-a political party masa pen Mizo Union kiphut hi.

1947 Chin-Burma Unity Pillar, Htilin khua-ah kiphut. Panglong Conference-ah Kawlmite tawh suahtakna la kawm dingin thukimna khutpimai meekna kibawl; Chin hills taangin Pu Thawng Za Khup, Pu Hrul Mung leh Pu Kio Mangte pai. Kawlgamah Constituent Assembly kiteelna kibawl; KSVP pan Pu Mang Tung Nung leh CNU pan Pu Vumthumaungte kihel. Gen. Aung San makaihna tawh Kawlgam Constitution Drafting Committee kibawl; Zomite tangin Pu Mang Tung Nung leh Pu Savut kihel. Tedimah High School kiphuan. THUKITUAHNA cih thukizakna kipan.
Zo Education Board kiphuan. Tedim ah Lai Siangtho Sang kiphuan. R. Tuang Hmung in Falam Chin hills D.C. seem. Siamsinpawlpi (SSPP) January 13 ni-in Suangpi khua-ah kiphut. President masa pen Dr. Liankham Samte. Mizoramah Kawlgam tawh kigawm a ut pawl - United Mizo Freedom Organisation (UMFO) kiphut hi. Manipur State Hill Peoples (Administration) Regulation Act kibawl.

1948 January4: Kawlgam in suahtakna ngah. Kawlgam in suahtakna ngahin, Chin Special Division in Union of Burma-ah State tawh a kizakim phialin thuneihna nei. ZBC sungah TBA, FBA, HBA kiphuan. Zo zum (Chin Affair Council) Rangoon-ah kiphuan. Hill Chin Students’Union Rangoonah kiphuan. Zogam ukpi te’n mipi’ deihna zui-in ukpi za nusia uh. January 22: Kawlgam Prime Minister zum thukikupna-ah Pu Mang Tung Nung in, Zogam sunga Chin Hill Regulation Acts thukhun zui-a ki-ukna tawh kisai, mipi’ deihna kan ding a kisapna thu sung.
1948 kum : February 5: Hih thukhun zuia ukpi ki-ukna, mipi’ngaihsutna a kan ding committee kibawl.
Capt. Mang Tung Nung in CHIN PEOPLE’S FREEDOM LEAGUE (CPFL) phut. Mizoramah political party masa pen Mizo Union kiphut hi.

1949 June 27: Paite National Council, Tangnuam khua-ah kiphut. President masa pen Pu T. Thangkhai. Manipur, Indian Union tawh kigawm.

1950 Lushai hills-ah Paite Federation kiphut. CBCNEI(Council of Baptist Churches in North East India) kiphuan. Sia S.T. Hau Go in MRE, Colgate Rochester Theological College, USA pan zo.
Paite pau tawh Thukhun Thak leh Sam bu, Rev .Nengzachin in tei zo.

1951 Falam pau tawh Thuciam Thak kikhen. K.T.P. (Khristian Thalai pawl) kiphut.

1952 ZBC (Zomi Baptist Convention) kiphuan. LUNGVAKNA cih thukizakna kiphuan. Hill Chin Students’ Union Magazine kikhen. Mizo District Council kipan.

1953 Falam Theological School kiphuan. April 1: Aizawl leh Lunglei Mawtaw Lampi kihong.
March 3: Lamka-ah Young Paite Association (YPA) kiphut. President masa pen Pu T. Vungsiam.

1954 C.K. Taikwel in M.Sc. (USA) zo, Chin hills pan masa pen. Lushai Hills pen Mizo District ci-in kikhek hi. Mizoramah sila kiphiat hi.

1955 VumKhaw Hau in Ambassador ngah. Khamtungmi masa pen.

1956 Manipur Villages Authority in the Hill Area Act kibawl.

1957 CNU leh CPFL kigawmin CHIN NATIONAL ORGANISATION (CNO) ci; Capt. Mang Tung Nung in President len.

1958 BCM (Baptist church of Manipur) kiphuan. Sia Kam Khaw Thang in B. Th. zo. Chin Liberation Army, Pu Tun kho Pum Baite in phut.

1960 Dr. Cope Golden Jubilee Tedimah kizang. Churachanpur Baptist Association Kiphuan. 

May 30: PNC President Pu T. Goukhenpau leh Secretary Pu S. Vung Khomte makaihna tawh India Prime Minister Pu Pandit Jawaharal Nehru kiangah ‘Re-unification of Chin People of India and Burma under one country’ cih thulu zangin Zo minam khempeuh ading District hiam, Division hiam, Region hiam khat bawlsak a, tua sungah gawmkhawm dingin ngetna memorandum khia.
Manipur Land revenue & Land Reform Act kibawl.

1961 Mizoramah Congress party leh Mizo National Front (MNF) kiphut hi.

1962 Chin Affair Council pen Chin Supreme Council ciin kikhak. Kawlgamah Socialist Kumpi kiphuan. 

Mizoramah Paite National Council (PNC) Pu Khan Cin makaihna tawh kiphut hi.
1963 Aizawl-a Electric zat kipan. December 11: India Kumpi in Manipur, Paite mite ‘Scheduled Tribe’ lakah guang.

1964 Mizo District MLA bye-election-ah MNF leh PNC pangkhawm. Khritian Thukizakna (EBC, Manipur) kipan. Kawlgamah ANTI-COMMUNIST FREEDOM ORGANISATION (ACFO) pawl kiphut in, Lt. Col. Son Khaw Pau, Pu Dam Khaw Hau, Pu Mang Khan Pau, Pu Hrang Nawl, Pu Son Cin Lian leh Pu Tual Zen ten makaih hi. ACFO pawl pen Manipur-a Zomi makai Tun Khaw Pum tawh kikopin, Zo Kumpi - UNITED CHIN GOVERNMENT pawl phuan uh hi. Pu Tun Khaw Pum pen Prime Minister, Pu Col. Son Khaw Pau pen Defense Minister, Pu Hrang Nawl pen Foreign Minister.

1965 PNC HQ in Sialkaltang, Paite Regional Council ngetna memorandum kumpi tungah khia.
Mizo District, Deputy Commissioner Pu K. Saigal IAS in Sialkaltang dung pha. MNF in India kumpi tungah Independent ngetna memorandum tun. Tedim & Tonzang uk sungah inn 10,649 leh mihing 84,553 om.

1966 March 1: MNF in Mizoram Independent puangin Mizoram buai kipan. Kumpi in Mikang missionary-te om a phal nawn loh manin Missionary-te ciah. Paite Regional Council ngetna tawh kisai-in PNC leh Pataskar Commission-te Aizawlah kiho. Chin National Organisation pen Zomi National Front ci-in kikhek.

1968 Dawt Sung in M.A. zo; Chin hills pan numei masa pen.

1969 UNITED CHIN GOVERNMENT makai Col. Son Khaw Pau, Pu Hrang Nawl, Pu Dam Khaw Hau, Pu Ro Thangte kimanin Kawlgam kumpi tungah ki-ap. Pu John Mang Tlingte makaihna tawh CHIN DEMOCRACY PARTY (CDP) kiphut.

1970 Paite pau tawh Laisiangthou buppi kizo.

1971 Manipur Hill Area District Council Act kibawl.

1972 Mizoram in U.T (Union Territory) ngah. Manipur in State ngah. January 21: Manipur, Daizang khua-ah Zomi National Congres (ZNC) kiphut. President masa pen Pu T. Gougin leh Secretary Pu S. Hangkhangin Ngaihte.

1973 Evangelical Convention Church (ECC) Lamka, kipan.

1974 January 3: Chin Hills in Chin State ngah. Dr. Vum Khaw Hau in Ph.D. ngah. Chin State-ahbiakna lam khanlawhna tung.

1975 Zolai kum 50 cin’na pawi Tlangnuamah kizang. Zolai kum 50 cin’na Magazine kikhen.
Mizoram-ah People’s Conference Party (Tun MPC) piang.

1976 LUNGDAMNA AW kiphuan.

1977 Tedim Lai Siangtho kizo. Kawlgam galkapte leh CNA (Khaimulen)te Vangteh leh Saizang kiim tengah nakpi takin kikap. CNA-te mi 60 Vangteh khua, Mah-Sah-Lah (Burma Socialist Programme Party) thuneite kiangah ki-surendar, kikaplum veve. Mi 46, Kalemyo Jail-ah kipuak.
mi 4 liam.

1980 April 10: Teikhang khua-ah Paite nam makaite kikaikhawmin, Mizoram Paite Organisation (MPO) kipawlna phut. Pu Thangzakap, President masa pen.

Laibu etkakte:
1. Zolus No. 4-na, 1999, Yangon
2. Zo Aw Thukizakna, April-June 1986 & Oct-Dec Issue. 1986, Guwahati.
3. Chin Baptist Association Silver Jubilee (1961-1986) Souvenir, Lamka
4. Mizo Chanchin by B. Lalthangliana, 2001, Aizawl
5. Siamsin Pawlpi Annual Magazine ( Golden Jubilee Special Issue), 1996, Lamka.
6. Zolawkta Thukizakna Kum Thum Cinna (1994-1997), Aizawl.
8. Zomi Innkuan Laibu, 1972, Tedim Zolawkta

Asim kha mimal khatciat Topan thupha ongpia tahen.