Len Nupa is being attacked!

Len Nupa is being attacked!

Zomi History   10:52:00 PM

Len Nupa ကို ခိုးယူရန္ႀကံစည္ျခင္း
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

 ကမာၻ့ ေနရာ အႏွံ့အၿပား၌ ေတြ႔ရေသာ လူထုႏွင့္ ဆိုင္ေသာ သစ္ေတာ (Community Forest)လို႔ ေျပာဆို ေခၚေဝၚၾကေသာ ေတာအုပ္ ေတာနက္၊ သစ္ပင္ ထူထပ္ေသာ အရပ္ ႏွင့္ ရႈခင္းလွပၿပီး ရာသီဥတုကို ထိန္းခ်ဳပ္ ေပးေသာ ေနရာ အခိ်ိဳ႕ ကို ထိန္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ ရန္ အေရးႀကီးေၾကာင္း ကိုနားလည္ သေဘာေပါက္ ပါသည္။

Falam Prospect Workshop လို႔ အမည္ တပ္ေခၚ ထား တဲ့ အစည္းအေဝး ကို ဇူလိုင္လ ၇ ရက္ေန႔က ျပဳလုပ္ က်င္းပခဲ့ရာ ဖလမ္းလူထု က "ဖလမ္း ၿမိဳ႕နယ္အတြင္း ၌ တည္ရွိေနေသာ Buannel ကို ထိန္းခ်ဳပ္ထားတဲ့ သစ္ေတာ (reserved forest) လုပ္ဖို႔ ရန္ အစိုးရ ထံ ေတာင္းေလ်ွာက္ သြားရန္ အစီအစဥ္ ရွိေၾကၾကာင္း" ဇူလိုင္လ ၁၀ရက္ေန႔တြင္ the Chinland Herald ဝဘ္ဆိုဒ္ စာမ်က္ႏွာ တြင္ ေဖာ္ျပထား ပါသည္။ သူတို႔ စာမ်က္ႏွာ ထဲမွာ ခ်င္းျပည္နယ္ သစ္ေတာ ဝန္ႀကီး ဦးမန္ဟင္းဒါလ္း က "မၾကာခင္မွာပဲ ဖလမ္းမို႔နယ္ထဲ၌ ရွိေသာ Buannel ႏွင့္ Zatual ေဒသ ကိုလည္း Reserved Forests အျဖစ္ ျပဳလုပ္သြား မည္လို႔ ေျပာၾကားေၾကာင့္" http://www.chinlandherald.com/2018/07/10/falam-peng-sungih-buannel-ram-cu-tahfel-a-si-ding/ ၌ ေရးသားထား ပါသည္။

Buannel လို႔ ဖလမ္း ႏွင့္ တျခား ဘာသာစကားသံုးေသာ လူမိ်ဳး အခိ်ဳ႕ကသာ ေခၚဆို ၾကတာ ျဖစ္ ေပမဲ့ သူ႔ အနီး တစ္ဝိုက္ က ေဒသခံေတြ ကေတာ့ Len Nupa လို႔ ေခၚဆို ၾကတာ ဘိုးေဘး ေဘဘင္ေခတ္ ကတည္း က ျဖစ္ပါသည္။ Buannel က ဖလမ္း ၿမိဳ႕နယ္ ထဲတြင္ တည္ရွိသည္ ဟု အထက္က Chinland Herald ကဆိုထား ပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ၎သည္ တီးတိန္ၿမိဳ႕နယ္ အတြင္း၌တည္ရွိေၾကာင္း ကို ေဖၚျပသြားမွာ ျဖစ္ ၿပီး ၿပယ္နယ္အစိုးရထံမွ ေတာင္းယူလို့ အလကား ရယူလို့ ရတဲ့ေနရာ အဟုတ္ေႀကာင္း သိေစအပ္ ပါသည္။

၁. ကပ္တဲလ္ေက်းရြာ ကို ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၆၇ ခုႏွစ္တြင္ တည္ေထာင္ၿပီး နယ္စားနယ္ခံ ပူ ထြမ္းေထာင္း (Pu Thuam Thawng) က စိုးစံ အုပ္စိုးကြပ္ကဲခဲ့ သည္။ ဤကပ္တဲလ္ ေက်းရြာ ကို မတည္ထင္မွာ ပူထြမ္းေထာင္း က ဖလမ္း နယ္စားနယ္ခံ ၿဖစ္တဲ့ တာရွြန္း ေစာ္ဘြား ပူ ၾကြမ္ဘိ (Con Bik) ထံ၌ နြားေနာက္ ေကာင္ေရ ၁၂၀ အစား တူမီးေသနတ္ ၁၇လံုး၊ ဆင္စြယ္ တစ္စံု၊ ေမာင္း (အႀကီး) တစ္ခု၊ ရိုးရာေမာင္း(Daak) တစ္စံု၊ နြားေနာက္ ၁ ေကာင္၊ ေၿပာင္ အရွင္ တစ္ေကာင္၊ ႏွင့္ အရွင္ ဖမ္းထားတဲ့ Khuangleng သူႀကီးရဲ့ သမီးေတာ္ Vansing(Vanchhingi) တို့ကို ယူေဆာင္သြားၿပီး ကပ္တဲလ္နယ္ေၿမကို တရားဝင္ ဝယ္ထားပါသည္။ ထိုသို့ ဝယ္ယူရာတြင္ ပါဝင္ေသာ Len Nupa တည္ရွိရာ ေနရာ ၿဖစ္သည့္ Ailam ေတာင္ေႀကာတစ္ေလွ်ာက္ ဆင္းသြားၿပီး Innbuk ေတာင္ အထိ ပါဝင္ပါသည္။ Teeltui Zingsol Vol 1, pp. 9-12.

၂. ၁၉၁၀ ခုႏွစ္တြင္ ဗိုလ္မႉးႀကီး Brigate Luife က ကပ္တဲလ္ နယ္ေျမသတ္မွတ္ျခင္းကို ျပန္လည္ျပဳျပင္၍ "Pangding ေတာင္မွဆင္းသြား ၍ Ailam ေတာင္ေၾကာ (Len Nupa တည္ရွိရာ)သို႔ ဆင္းလာကာ Tuipi ေခ်ာင္း ကို လိုက္ကာ မဏိပူရျမစ္သို႔ ထိုးဆင္းသြားသည္။" Teeltui Zingsol, Vol 2, page 19.

၃.  Appointment Order of Chin Headmen Under Provision of Section 5 of the Chin Hills Regualtion -1896 အရ Deputy Commissioner တာဝန္ထမ္းေဆာင္သည့္ Lt. Col. LE Burne က ၾသဂုတ္လ ၅၊ ၁၉၃၀ ရက္စဲြပါ ထုတ္ျပန္ခ်က္အရ ပူထြမ္းေထာင္း ၏ ေျမးျဖစ္သူ ပူေထာင္းခိုလ်န္း (Pu Thawng Khua Lian) အုပ္ခ်ဴပ္ရန္ (jurisdiction) "Ailam ေတာင္ေၾကာမွ Ailam lui (Len Nupa မွ စီးလာေသာ ေခ်ာင္း ျဖစ္သည့္ Lua lui) အရင္းအထိ၊ Ailam lui မွ ဆင္းကာ Tuipi ေခ်ာင္းႏွင္း ဆံုကာ မဏိပူရျမစ္သို႔ ဆင္းသြားသည္။ (The ridge of Ailam mwell(Mual), to the source of Ailam Lui, (Lua Lui which is the water from Len Nupa) then down Ailam Lui to its confluence with the Tuipi Lui to its confluence with the Manipur River.)" ဟု တိတိက်က် မ်တ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။ Teeltui Zingsol, Vol 2, p. 5, 18.

၄. ဒုတိယကမာၻ စစ္ႀကီး အတြင္း ၁၉၄၄ ခုႏွစ္တြင္ Commissioner ပူ ေထာင္းက်င့္ထန္ (Pu Thawng Cin Thang) ႏွင့္ Mr NW Kelly တို႔ ဦးေဆာင္ၿပီး Sukte Independent Army ကို ဖဲြ႔စည္း ၍ ဂ်ပန္စစ္သားေတြကို တိုက္ထုတ္ေနစဥ္ "ကပ္တဲလ္ ေျမ Len Nupa ေဒသတြင္" ေနရာယူထား ေၾကာင္း Pu Tual Khaw Mang က Buannel မွ Len Nupa သို့ အမည္ေပးထား ေသာ Teeltui Zingsol, Vol 2, p. v တြင္ ေဖာ္ျပထား သည္။

၅. Commissioner Pu Tual Khaw Mang (BA.; BL. Advocate) က "Len Nupa ဆိုတဲ့ နာမည္ေက်ာ္ ေဒသ ဟာ ပူ ထြမ္းေထာင္း က ပူ ႂကြမ္ဘိ ထံမွ ဝယ္ယူထားေသာ ေနရာ ေတြထဲ အပါအဝင္ျဖစ္သည္" ဟု Teeltui Zingsol, Vol 2 တြင္ရွင္းျပထားသည္။

၆. ေရွ႕ေန ပူ လ်န္းဇကမ္း (Pu Lian Za Kam) က "ဂ်ပန္စစ္ (ဒုတိယကမာၻစစ္) တံုးက ဝန္ေထာက္ NW Kelly, ပူ ေထာင္းက်င့္ထန္ ႏွင့္ လူ တစ္ခ်ိဳ႕တို႔သည္ မတ္လ ၁၄၊ ၁၉၄၄ ေန႔တြင္ ကပ္တဲလ္ နယ္ Len Nupa မွ Saiek သို႔ ေျပာင္းကာ စစ္ ဌါန (HQ) ထားသည္" ဟု SuangSuang Magazine စာမ်က္ႏွာ ၁၅၂ တြင္ မွတ္တမ္းတင္ထားေလ၏။
၇. ပူထြမ္းေထာင္း ၏ ျမစ္(great-grandson)ျဖစ္သူ ကေလးၿမိဳ႕ရွိ Leipi Baptist Church မွာ အသင္းအုပ္ ဆရာအျဖစ္ အမႈေတာ္ ေဆာင္ရြက္ေနေသာ Rev Sian Za Mung ကလည္း Len Nupa သည္ တီးတိန္ၿမိဳ႕နယ္ ကပ္တဲလ္ ေက်းရြာ ၏ နယ္နိမိတ္ တြင္း တည္ရွိတာမွန္ကန္ေၾကာင္း Teeltui Zingsol Vol 2, p. iv တြင္အတိအလင္း ေဖာ္ျပထားပါသည္။

၈. အုပ္ခ်ုပ္ေရး ဆိုင္ရာ ကိစၥ တိုင္းမွာ လက္စြဲ အေနနွင္႕ အသံုးျပုသည္႕ တီးတိန္ၿမိဳ႕ အေထြေထြ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမႉး ရံုး လက္ေအာက္ရွိ နယ္ေျမစရင္း အရ Len Nupa သည္ တီးတိန္ျမို့နယ္ ကပ္တဲလ္ ေက်းရြာအုပ္စု ၏ နယ္ပယ္အတြင္းတြင္ တည္ရွိေၾကာင္း တိတိက်က် ေဖာ္ၫြန္းထား ပါသည္။

Buannel ဟု ေၿပာႀကေသာ Len Nupa ကို ၿမို့နယ္ နယ္နိမိတ္ ကို ေက်ာ္လြန္ကာ ဖလမ္းတို့က ခ်င္းၿပည္နယ္အစိုးရထံမွ အနိင္အထက္ ၿပခိုးယူရန္ ႀကိုးစားၿပီး ေတာင္းေလွ်ာက္ရန္ စီစဥ္သည္ ဟု သံုးသပ္ ပါသည္။
ဒီ Len Nupa ကို အစိုးရ ႏွင့္ အပစ္အခတ္ ၇ပ္စဲေရး စာခ်ူပ္ ခ်ူပ္ဆိုထားေသာ ခ်င္း အမိ်ိးသား တပ္မေတာ္ (CNF) က ၂၀၁၃ ခုနွစ္တြင္ ပိုက္ဆံႏွင့္ ဝယ္ယူရန္ ခ်င္းၿပည္နယ္ အစိုးရထံ စာပို့ ခဲ့ေႀကာင္း https://sianzun.blogspot.com/2014/09/lennupa-leh-cnf.html မွာ ဖတ္ရွူေလ့လာ ႏိုင္ပါသည္။

Unicode:
[Zawgyi]
Len Nupa ကို ခိုးယူရန္ႀကံစည္ျခင္း
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

 ကမာၻ႔ ေနရာ အႏွံ႕အျပား၌ ေတြ႕ရေသာ လူထုႏွင့္ ဆိုင္ေသာ သစ္ေတာ (Community Forest)လို႔ ေျပာဆို ေခၚေဝၚၾကေသာ ေတာအုပ္ ေတာနက္၊ သစ္ပင္ ထူထပ္ေသာ အရပ္ ႏွင့္ ရႈခင္းလွပၿပီး ရာသီဥတုကို ထိန္းခ်ဳပ္ ေပးေသာ ေနရာ အခ်ိဳ႕ ကို ထိန္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ ရန္ အေရးႀကီးေၾကာင္း ကိုနားလည္ သေဘာေပါက္ ပါသည္။

Falam Prospect Workshop လို႔ အမည္ တပ္ေခၚ ထား တဲ့ အစည္းအေဝး ကို ဇူလိုင္လ ၇ ရက္ေန႕က ျပဳလုပ္ က်င္းပခဲ့ရာ ဖလမ္းလူထု က "ဖလမ္း ၿမိဳ႕နယ္အတြင္း ၌ တည္ရွိေနေသာ Buannel ကို ထိန္းခ်ဳပ္ထားတဲ့ သစ္ေတာ (reserved forest) လုပ္ဖို႔ ရန္ အစိုးရ ထံ ေတာင္းေလွ်ာက္ သြားရန္ အစီအစဥ္ ရွိေၾကၾကာင္း" ဇူလိုင္လ ၁၀ရက္ေန႕တြင္ the Chinland Herald ဝဘ္ဆိုဒ္ စာမ်က္ႏွာ တြင္ ေဖာ္ျပထား ပါသည္။ သူတို႔ စာမ်က္ႏွာ ထဲမွာ ခ်င္းျပည္နယ္ သစ္ေတာ ဝန္ႀကီး ဦးမန္ဟင္းဒါလ္း က "မၾကာခင္မွာပဲ ဖလမ္းမို႔နယ္ထဲ၌ ရွိေသာ Buannel ႏွင့္ Zatual ေဒသ ကိုလည္း Reserved Forests အျဖစ္ ျပဳလုပ္သြား မည္လို႔ ေျပာၾကားေၾကာင့္" http://www.chinlandherald.com/2018/07/10/falam-peng-sungih-buannel-ram-cu-tahfel-a-si-ding/ ၌ ေရးသားထား ပါသည္။

Buannel လို႔ ဖလမ္း ႏွင့္ တျခား ဘာသာစကားသုံးေသာ လူမ်ိဳး အခ်ိဳ႕ကသာ ေခၚဆို ၾကတာ ျဖစ္ ေပမဲ့ သူ႕ အနီး တစ္ဝိုက္ က ေဒသခံေတြ ကေတာ့ Len Nupa လို႔ ေခၚဆို ၾကတာ ဘိုးေဘး ေဘဘင္ေခတ္ ကတည္း က ျဖစ္ပါသည္။ Buannel က ဖလမ္း ၿမိဳ႕နယ္ ထဲတြင္ တည္ရွိသည္ ဟု အထက္က Chinland Herald ကဆိုထား ပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ၎သည္ တီးတိန္ၿမိဳ႕နယ္ အတြင္း၌တည္ရွိေၾကာင္း ကို ေဖၚျပသြားမွာ ျဖစ္ ၿပီး ျပယ္နယ္အစိုးရထံမွ ေတာင္းယူလို႔ အလကား ရယူလို႔ ရတဲ့ေနရာ အဟုတ္ေၾကာင္း သိေစအပ္ ပါသည္။

၁. ကပ္တဲလ္ေက်း႐ြာ ကို ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၆၇ ခုႏွစ္တြင္ တည္ေထာင္ၿပီး နယ္စားနယ္ခံ ပူ ထြမ္းေထာင္း (Pu Thuam Thawng) က စိုးစံ အုပ္စိုးကြပ္ကဲခဲ့ သည္။ ဤကပ္တဲလ္ ေက်း႐ြာ ကို မတည္ထင္မွာ ပူထြမ္းေထာင္း က ဖလမ္း နယ္စားနယ္ခံ ျဖစ္တဲ့ တာရွြန္း ေစာ္ဘြား ပူ ႂကြမ္ဘိ (Con Bik) ထံ၌ ႏြားေနာက္ ေကာင္ေရ ၁၂၀ အစား တူမီးေသနတ္ ၁၇လုံး၊ ဆင္စြယ္ တစ္စုံ၊ ေမာင္း (အႀကီး) တစ္ခု၊ ရိုးရာေမာင္း(Daak) တစ္စုံ၊ ႏြားေနာက္ ၁ ေကာင္၊ ေျပာင္ အရွင္ တစ္ေကာင္၊ ႏွင့္ အရွင္ ဖမ္းထားတဲ့ Khuangleng သူႀကီးရဲ႕ သမီးေတာ္ Vansing(Vanchhingi) တို႔ကို ယူေဆာင္သြားၿပီး ကပ္တဲလ္နယ္ေျမကို တရားဝင္ ဝယ္ထားပါသည္။ ထိုသို႔ ဝယ္ယူရာတြင္ ပါဝင္ေသာ Len Nupa တည္ရွိရာ ေနရာ ျဖစ္သည့္ Ailam ေတာင္ေၾကာတစ္ေလွ်ာက္ ဆင္းသြားၿပီး Innbuk ေတာင္ အထိ ပါဝင္ပါသည္။ Teeltui Zingsol Vol 1, pp. 9-12.

၂. ၁၉၁၀ ခုႏွစ္တြင္ ဗိုလ္မႉးႀကီး Brigate Luife က ကပ္တဲလ္ နယ္ေျမသတ္မွတ္ျခင္းကို ျပန္လည္ျပဳျပင္၍ "Pangding ေတာင္မွဆင္းသြား ၍ Ailam ေတာင္ေၾကာ (Len Nupa တည္ရွိရာ)သို႔ ဆင္းလာကာ Tuipi ေခ်ာင္း ကို လိုက္ကာ မဏိပူရျမစ္သို႔ ထိုးဆင္းသြားသည္။" Teeltui Zingsol, Vol 2, page 19.

၃.  Appointment Order of Chin Headmen Under Provision of Section 5 of the Chin Hills Regualtion -1896 အရ Deputy Commissioner တာဝန္ထမ္းေဆာင္သည့္ Lt. Col. LE Burne က ၾသဂုတ္လ ၅၊ ၁၉၃၀ ရက္စြဲပါ ထုတ္ျပန္ခ်က္အရ ပူထြမ္းေထာင္း ၏ ေျမးျဖစ္သူ ပူေထာင္းခိုလ်န္း (Pu Thawng Khua Lian) အုပ္ခ်ဴပ္ရန္ (jurisdiction) "Ailam ေတာင္ေၾကာမွ Ailam lui (Len Nupa မွ စီးလာေသာ ေခ်ာင္း ျဖစ္သည့္ Lua lui) အရင္းအထိ၊ Ailam lui မွ ဆင္းကာ Tuipi ေခ်ာင္းႏွင္း ဆုံကာ မဏိပူရျမစ္သို႔ ဆင္းသြားသည္။ (The ridge of Ailam mwell(Mual), to the source of Ailam Lui, (Lua Lui which is the water from Len Nupa) then down Ailam Lui to its confluence with the Tuipi Lui to its confluence with the Manipur River.)" ဟု တိတိက်က် မ်တ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။ Teeltui Zingsol, Vol 2, p. 5, 18.

၄. ဒုတိယကမာၻ စစ္ႀကီး အတြင္း ၁၉၄၄ ခုႏွစ္တြင္ Commissioner ပူ ေထာင္းက်င့္ထန္ (Pu Thawng Cin Thang) ႏွင့္ Mr NW Kelly တို႔ ဦးေဆာင္ၿပီး Sukte Independent Army ကို ဖြဲ႕စည္း ၍ ဂ်ပန္စစ္သားေတြကို တိုက္ထုတ္ေနစဥ္ "ကပ္တဲလ္ ေျမ Len Nupa ေဒသတြင္" ေနရာယူထား ေၾကာင္း Pu Tual Khaw Mang က Buannel မွ Len Nupa သို႔ အမည္ေပးထား ေသာ Teeltui Zingsol, Vol 2, p. v တြင္ ေဖာ္ျပထား သည္။

၅. Commissioner Pu Tual Khaw Mang (BA.; BL. Advocate) က "Len Nupa ဆိုတဲ့ နာမည္ေက်ာ္ ေဒသ ဟာ ပူ ထြမ္းေထာင္း က ပူ ႂကြမ္ဘိ ထံမွ ဝယ္ယူထားေသာ ေနရာ ေတြထဲ အပါအဝင္ျဖစ္သည္" ဟု Teeltui Zingsol, Vol 2 တြင္ရွင္းျပထားသည္။

၆. ေရွ႕ေန ပူ လ်န္းဇကမ္း (Pu Lian Za Kam) က "ဂ်ပန္စစ္ (ဒုတိယကမာၻစစ္) တုံးက ဝန္ေထာက္ NW Kelly, ပူ ေထာင္းက်င့္ထန္ ႏွင့္ လူ တစ္ခ်ိဳ႕တို႔သည္ မတ္လ ၁၄၊ ၁၉၄၄ ေန႕တြင္ ကပ္တဲလ္ နယ္ Len Nupa မွ Saiek သို႔ ေျပာင္းကာ စစ္ ဌါန (HQ) ထားသည္" ဟု SuangSuang Magazine စာမ်က္ႏွာ ၁၅၂ တြင္ မွတ္တမ္းတင္ထားေလ၏။
၇. ပူထြမ္းေထာင္း ၏ ျမစ္(great-grandson)ျဖစ္သူ ကေလးၿမိဳ႕ရွိ Leipi Baptist Church မွာ အသင္းအုပ္ ဆရာအျဖစ္ အမႈေတာ္ ေဆာင္႐ြက္ေနေသာ Rev Sian Za Mung ကလည္း Len Nupa သည္ တီးတိန္ၿမိဳ႕နယ္ ကပ္တဲလ္ ေက်း႐ြာ ၏ နယ္နိမိတ္ တြင္း တည္ရွိတာမွန္ကန္ေၾကာင္း Teeltui Zingsol Vol 2, p. iv တြင္အတိအလင္း ေဖာ္ျပထားပါသည္။

၈. အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ဆိုင္ရာ ကိစၥ တိုင္းမွာ လက္စြဲ အေနႏွင့္ အသုံးျပဳသည့္ တီးတိန္ၿမိဳ႕ အေထြေထြ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမႉး ႐ုံး လက္ေအာက္ရွိ နယ္ေျမစရင္း အရ Len Nupa သည္ တီးတိန္ၿမိဳ႕နယ္ ကပ္တဲလ္ ေက်း႐ြာအုပ္စု ၏ နယ္ပယ္အတြင္းတြင္ တည္ရွိေၾကာင္း တိတိက်က် ေဖာ္ၫြန္းထား ပါသည္။

Buannel ဟု ေျပာၾကေသာ Len Nupa ကို ၿမိဳ႕နယ္ နယ္နိမိတ္ ကို ေက်ာ္လြန္ကာ ဖလမ္းတို႔က ခ်င္းျပည္နယ္အစိုးရထံမွ အနိင္အထက္ ျပခိုးယူရန္ ႀကိဳးစားၿပီး ေတာင္းေလွ်ာက္ရန္ စီစဥ္သည္ ဟု သုံးသပ္ ပါသည္။
ဒီ Len Nupa ကို အစိုးရ ႏွင့္ အပစ္အခတ္ ၇ပ္စဲေရး စာခ်ဴပ္ ခ်ဴပ္ဆိုထားေသာ ခ်င္း အမ်ိးသား တပ္မေတာ္ (CNF) က ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တြင္ ပိုက္ဆံႏွင့္ ဝယ္ယူရန္ ခ်င္းျပည္နယ္ အစိုးရထံ စာပို႔ ခဲ့ေၾကာင္း https://sianzun.blogspot.com/2014/09/lennupa-leh-cnf.html မွာ ဖတ္ရႉေလ့လာ နိုင္ပါသည္။

https://sianzun.blogspot.com/2018/07/len-nupa-is-being-attacked.html

[Unicode]

Len Nupa ကို ခိုးယူရန်ကြံစည်ခြင်း
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

 ကမ္ဘာ့ နေရာ အနှံ့အပြား၌ တွေ့ရသော လူထုနှင့် ဆိုင်သော သစ်တော (Community Forest)လို့ ပြောဆို ခေါ်ဝေါ်ကြသော တောအုပ် တောနက်၊ သစ်ပင် ထူထပ်သော အရပ် နှင့် ရှုခင်းလှပပြီး ရာသီဥတုကို ထိန်းချုပ် ပေးသော နေရာ အချို့ ကို ထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက် ရန် အရေးကြီးကြောင်း ကိုနားလည် သဘောပေါက် ပါသည်။

Falam Prospect Workshop လို့ အမည် တပ်ခေါ် ထား တဲ့ အစည်းအဝေး ကို ဇူလိုင်လ ၇ ရက်နေ့က ပြုလုပ် ကျင်းပခဲ့ရာ ဖလမ်းလူထု က "ဖလမ်း မြို့နယ်အတွင်း ၌ တည်ရှိနေသော Buannel ကို ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ သစ်တော (reserved forest) လုပ်ဖို့ ရန် အစိုးရ ထံ တောင်းလျှောက် သွားရန် အစီအစဉ် ရှိကြေကြာင်း" ဇူလိုင်လ ၁၀ရက်နေ့တွင် the Chinland Herald ဝဘ်ဆိုဒ် စာမျက်နှာ တွင် ဖော်ပြထား ပါသည်။ သူတို့ စာမျက်နှာ ထဲမှာ ချင်းပြည်နယ် သစ်တော ဝန်ကြီး ဦးမန်ဟင်းဒါလ်း က "မကြာခင်မှာပဲ ဖလမ်းမို့နယ်ထဲ၌ ရှိသော Buannel နှင့် Zatual ဒေသ ကိုလည်း Reserved Forests အဖြစ် ပြုလုပ်သွား မည်လို့ ပြောကြားကြောင့်" http://www.chinlandherald.com/2018/07/10/falam-peng-sungih-buannel-ram-cu-tahfel-a-si-ding/ ၌ ရေးသားထား ပါသည်။

Buannel လို့ ဖလမ်း နှင့် တခြား ဘာသာစကားသုံးသော လူမျိုး အချို့ကသာ ခေါ်ဆို ကြတာ ဖြစ် ပေမဲ့ သူ့ အနီး တစ်ဝိုက် က ဒေသခံတွေ ကတော့ Len Nupa လို့ ခေါ်ဆို ကြတာ ဘိုးဘေး ဘေဘင်ခေတ် ကတည်း က ဖြစ်ပါသည်။ Buannel က ဖလမ်း မြို့နယ် ထဲတွင် တည်ရှိသည် ဟု အထက်က Chinland Herald ကဆိုထား ပါသည်။ သို့သော်လည်း ၎င်းသည် တီးတိန်မြို့နယ် အတွင်း၌တည်ရှိကြောင်း ကို ဖေါ်ပြသွားမှာ ဖြစ် ပြီး ပြယ်နယ်အစိုးရထံမှ တောင်းယူလို့ အလကား ရယူလို့ ရတဲ့နေရာ အဟုတ်ကြောင်း သိစေအပ် ပါသည်။

၁. ကပ်တဲလ်ကျေးရွာ ကို ခရစ်နှစ် ၁၈၆၇ ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်ပြီး နယ်စားနယ်ခံ ပူ ထွမ်းထောင်း (Pu Thuam Thawng) က စိုးစံ အုပ်စိုးကွပ်ကဲခဲ့ သည်။ ဤကပ်တဲလ် ကျေးရွာ ကို မတည်ထင်မှာ ပူထွမ်းထောင်း က ဖလမ်း နယ်စားနယ်ခံ ဖြစ်တဲ့ တာရှွန်း စော်ဘွား ပူ ကြွမ်ဘိ (Con Bik) ထံ၌ နွားနောက် ကောင်ရေ ၁၂၀ အစား တူမီးသေနတ် ၁၇လုံး၊ ဆင်စွယ် တစ်စုံ၊ မောင်း (အကြီး) တစ်ခု၊ ရိုးရာမောင်း(Daak) တစ်စုံ၊ နွားနောက် ၁ ကောင်၊ ပြောင် အရှင် တစ်ကောင်၊ နှင့် အရှင် ဖမ်းထားတဲ့ Khuangleng သူကြီးရဲ့ သမီးတော် Vansing(Vanchhingi) တို့ကို ယူဆောင်သွားပြီး ကပ်တဲလ်နယ်မြေကို တရားဝင် ဝယ်ထားပါသည်။ ထိုသို့ ဝယ်ယူရာတွင် ပါဝင်သော Len Nupa တည်ရှိရာ နေရာ ဖြစ်သည့် Ailam တောင်ကြောတစ်လျှောက် ဆင်းသွားပြီး Innbuk တောင် အထိ ပါဝင်ပါသည်။ Teeltui Zingsol Vol 1, pp. 9-12.

၂. ၁၉၁၀ ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်မှူးကြီး Brigate Luife က ကပ်တဲလ် နယ်မြေသတ်မှတ်ခြင်းကို ပြန်လည်ပြုပြင်၍ "Pangding တောင်မှဆင်းသွား ၍ Ailam တောင်ကြော (Len Nupa တည်ရှိရာ)သို့ ဆင်းလာကာ Tuipi ချောင်း ကို လိုက်ကာ မဏိပူရမြစ်သို့ ထိုးဆင်းသွားသည်။" Teeltui Zingsol, Vol 2, page 19.

၃.  Appointment Order of Chin Headmen Under Provision of Section 5 of the Chin Hills Regualtion -1896 အရ Deputy Commissioner တာဝန်ထမ်းဆောင်သည့် Lt. Col. LE Burne က သြဂုတ်လ ၅၊ ၁၉၃၀ ရက်စွဲပါ ထုတ်ပြန်ချက်အရ ပူထွမ်းထောင်း ၏ မြေးဖြစ်သူ ပူထောင်းခိုလျန်း (Pu Thawng Khua Lian) အုပ်ချူပ်ရန် (jurisdiction) "Ailam တောင်ကြောမှ Ailam lui (Len Nupa မှ စီးလာသော ချောင်း ဖြစ်သည့် Lua lui) အရင်းအထိ၊ Ailam lui မှ ဆင်းကာ Tuipi ချောင်းနှင်း ဆုံကာ မဏိပူရမြစ်သို့ ဆင်းသွားသည်။ (The ridge of Ailam mwell(Mual), to the source of Ailam Lui, (Lua Lui which is the water from Len Nupa) then down Ailam Lui to its confluence with the Tuipi Lui to its confluence with the Manipur River.)" ဟု တိတိကျကျ မျတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ Teeltui Zingsol, Vol 2, p. 5, 18.

၄. ဒုတိယကမ္ဘာ စစ်ကြီး အတွင်း ၁၉၄၄ ခုနှစ်တွင် Commissioner ပူ ထောင်းကျင့်ထန် (Pu Thawng Cin Thang) နှင့် Mr NW Kelly တို့ ဦးဆောင်ပြီး Sukte Independent Army ကို ဖွဲ့စည်း ၍ ဂျပန်စစ်သားတွေကို တိုက်ထုတ်နေစဉ် "ကပ်တဲလ် မြေ Len Nupa ဒေသတွင်" နေရာယူထား ကြောင်း Pu Tual Khaw Mang က Buannel မှ Len Nupa သို့ အမည်ပေးထား သော Teeltui Zingsol, Vol 2, p. v တွင် ဖော်ပြထား သည်။

၅. Commissioner Pu Tual Khaw Mang (BA.; BL. Advocate) က "Len Nupa ဆိုတဲ့ နာမည်ကျော် ဒေသ ဟာ ပူ ထွမ်းထောင်း က ပူ ကြွမ်ဘိ ထံမှ ဝယ်ယူထားသော နေရာ တွေထဲ အပါအဝင်ဖြစ်သည်" ဟု Teeltui Zingsol, Vol 2 တွင်ရှင်းပြထားသည်။

၆. ရှေ့နေ ပူ လျန်းဇကမ်း (Pu Lian Za Kam) က "ဂျပန်စစ် (ဒုတိယကမ္ဘာစစ်) တုံးက ဝန်ထောက် NW Kelly, ပူ ထောင်းကျင့်ထန် နှင့် လူ တစ်ချို့တို့သည် မတ်လ ၁၄၊ ၁၉၄၄ နေ့တွင် ကပ်တဲလ် နယ် Len Nupa မှ Saiek သို့ ပြောင်းကာ စစ် ဌါန (HQ) ထားသည်" ဟု SuangSuang Magazine စာမျက်နှာ ၁၅၂ တွင် မှတ်တမ်းတင်ထားလေ၏။
၇. ပူထွမ်းထောင်း ၏ မြစ်(great-grandson)ဖြစ်သူ ကလေးမြို့ရှိ Leipi Baptist Church မှာ အသင်းအုပ် ဆရာအဖြစ် အမှုတော် ဆောင်ရွက်နေသော Rev Sian Za Mung ကလည်း Len Nupa သည် တီးတိန်မြို့နယ် ကပ်တဲလ် ကျေးရွာ ၏ နယ်နိမိတ် တွင်း တည်ရှိတာမှန်ကန်ကြောင်း Teeltui Zingsol Vol 2, p. iv တွင်အတိအလင်း ဖော်ပြထားပါသည်။

၈. အုပ်ချုပ်ရေး ဆိုင်ရာ ကိစ္စ တိုင်းမှာ လက်စွဲ အနေနှင့် အသုံးပြုသည့် တီးတိန်မြို့ အထွေထွေ အုပ်ချုပ်ရေးမှူး ရုံး လက်အောက်ရှိ နယ်မြေစရင်း အရ Len Nupa သည် တီးတိန်မြို့နယ် ကပ်တဲလ် ကျေးရွာအုပ်စု ၏ နယ်ပယ်အတွင်းတွင် တည်ရှိကြောင်း တိတိကျကျ ဖော်ညွန်းထား ပါသည်။

Buannel ဟု ပြောကြသော Len Nupa ကို မြို့နယ် နယ်နိမိတ် ကို ကျော်လွန်ကာ ဖလမ်းတို့က ချင်းပြည်နယ်အစိုးရထံမှ အနိင်အထက် ပြခိုးယူရန် ကြိုးစားပြီး တောင်းလျှောက်ရန် စီစဉ်သည် ဟု သုံးသပ် ပါသည်။
ဒီ Len Nupa ကို အစိုးရ နှင့် အပစ်အခတ် ၇ပ်စဲရေး စာချူပ် ချူပ်ဆိုထားသော ချင်း အမျိးသား တပ်မတော် (CNF) က ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ပိုက်ဆံနှင့် ဝယ်ယူရန် ချင်းပြည်နယ် အစိုးရထံ စာပို့ ခဲ့ကြောင်း https://sianzun.blogspot.com/2014/09/lennupa-leh-cnf.html မှာ ဖတ်ရှူလေ့လာ နိုင်ပါသည်။

https://sianzun.blogspot.com/2018/07/len-nupa-is-being-attacked.html

Buannel atangin Lennupa ah

Buannel atangin Lennupa ah

Zomi History   6:28:00 PM

Buannel hi Kaptel hmar lam melthum vel a hla ah a awm. Kaptel chu chin state, tedim sub division chhunga awm a ni. Kaptel atngin a panna tur kawng hnatlangin an lo sial thin. Tunah pawh Motor Cycle kal theihna turin Kaptel VCP pu Do Za Thawng hovin an sial mek a ni. Buannel hi acre 10 vel a zau ni in tuifinriat zawl atangin 7,256 feet a sang a ni. Tlang pahnih infin in a siam hmun nuam deuh mai a ni. Tlang chip anih angin thli a thaw heuh heuh renga, pangpar chi hrang hrang an par vul chuk reng bawk. Ramngaw chhah tak in a hual chhuak vek bawk. A laiah luite kawi kual nalh deuh a luang bawk a ni.

Pu Thuam Thawng chuan Kaptel khua hi kum 1867 ah a sat a. Khua leh khua indo hunlai anih avang chuan ral ven awlsam nan Suangzang leh Tuitawh khua a din belh a. Ral awm leh awm loh kum khatah vawi thum tal enthla turin pu Kai Tuah chu mawhphurhna a pe a. Nikhat ral enthla tur in a va kal a hmun nuam deuh mai hi a hmu a. Chulai hmun a khaw din dan tur a ngaih tuah ta a. A va kal leh a khua a thim ta tihah naupang zai leh khuang ri te a hriat avangin khua chu a din duh ta lo a ni.Chu hmun nuam tak mai chu a lei a dip tha em em a. Chuvang chuan pu Kai Tuah chuan chulai hmun chu Buannel(lei dip tha) ti in hming a phuah ta a ni.

Ni khat chu pu Kai Tuah an a ral enthlakna ah mihring hniak a hmu a. A han chhui zel a. Mipa pakhat luikam ah va hmu in a man ta a.” Ka ram leh khua Kaptel run tumin i rawn enthla vel a ni maw? Ka man ang che” a ti a. Chupa chuan, “Bocung mi ka ni a, helai hi Lennupa kan ti. Ramsa pianna hmun a ni in kan hria a. Ramsate chunga thunei lalnu Chawngtinleri hnena ramsa dil tura lo kal ka ni. Khawngaih takin min man lo hram ang che” a ti a. Pu Kai Tuah chuan “Kan in man leh kan inthah hian hlawkna a nei lo. Chuvangin thianah i insiam zawk ang hmiang” a ti a. An inthianna ti nghet tur chuan chu an intawhna hmun hming thlak an remti ta a. Buannel ni thin kha Lennupa tiin an thlak ta a ni. A awmzia chu ‘Mual Nupa’ tihna a ni. Mual pahnih a awm a pakhat a nu ni-in a pakhat zawk chu a pa a ni.

Tlangbawk te reuh tete a awm deuh fur a. Chungah chuan purun var lian deuh mai mihring chin ni si lo a awm thluah mai a ni. Hmanlai chuan fu pawh a to ve thin a, tunah erawh chuan a rem zo ta. Thing chi khat Nahlun an tih mai pawh a to a, mahse hei chu mibo ho chauh in an hmu thei thung. A chhehvel ah chuan sava chi hrang hrang an tam hle bawk. Chhun reh lai in ramsa t etui in tur in an va kal thin. Zan lam ah phei chuan Sai te pawh an va kal thin a ni awm e. Lungphek lian deuh mai pakhat a awm a. Chu chu suang innka(lung dawhka) an ti. Feet 10 a sei leh feet 15 a hlai a ni. Buannel atang chuan khaw tam tak a lang thei a ni.

Buannel hian chanchin a ngahin sawi dan chi hrang pawh a tam hle. Kan pi leh pute chuan ramhuai te khua ni tur ah an ngai. Kan unau Hualngo ho chuan ramsate pianna leh a neitute awmna ah an ngai hial a ni. Ramsa Lalnu Chawngtinleri hnenah ramsa an va dil thin a ni awm e. A sawi uar deuh phei chuan a nawm em avangin a tlawhtuten haw an chak ngai lo an ti. Hman lai chuan a lui hnar lamah mihring luak thawm a awm thin avangin “Lua zang”(luak zawl) an lo ti hmasa a ni. A hmun ah chuan Lua zang emaw Lennupa emaw an ti ngam ngai lo. Hausapi(Lal) anih loh pawh in i pute khua(kan pute khua) an ti mai thin. Nichina kan sawi lung phek pawh kha Hausapi Innka(Lal dawhka) an ti mai thin. Khatia an tih loh chuan bo mai a awl thin.

Mithi an awm in helai hmun an thlarau hian a paltlang thin a ni awm e. Hmanlai chuan kut an neih in mithi thlaraute pawh in an rawn chhim ve thin a. Zing khawvar hma in Buannel lam ah an haw leh thin. Helai hmunah hian “lungmuan lui” (thlamuanna lui)a awm a. Chu lui a tui luang chu ‘zuan loh tui’ an ti. A awmzia chu lunglen tawh lohna tur tui tihna a ni. Mi an thih in buannel an paltlang a khatah tui an lo in tir a, in lam an ngaihna zawng zawng a bo ta thin a ni.

Vawi khat chu Kaptel khua pu Phawng Gin lo a riak chuan zan ah “Ka fu ei avangin ka ha a sen vek” tia naupang zairi a hria. Ramvakho an bo zeuh zeuh bawk. Zan ah khuang tum ri hriat tur a awm deuh reng a ni awm e. Vawikhat chu sapel ramvak ho in mi tawng ri an hria a. An han zawng vel a an hmu thei si lo. Bakah tawng pawh an hre zui thei ta lova. A tawpah an beng lei nen insi in an han d ah chhin a. Chuveleh tawng ri chu an hre leh thei ta. Chu chu’Lei pau(lei tawng) an ti. Vawi khat pawh lui kawi deuh a luang kha an tia chhia a. A hnu lawkah a ngai bawk in a lo awm leh thin. Kum 1962 khan Thuklai khua atangin Sir Mang Thawng leh sikul naupang engemaw zat Buannel ah an va kal a. Varung chi khat thau deuh mai an kap a, mahse an man lo. Zanah a mumangah chuan hmeichhe naupang pakhat in” Kan ar min kah sak ringawt a, ka pa a thinrim the mai ania aw. Man ula chuan ka pa hian a dim lo viau ang che u. Kap tawh reng reng suh u” a va ti a ni.

Buannel chanchin kan han chhui chian chuan pu Kai Tuah rilru thatzia kan hmu thei a ni. An hun lai kha indo leh lu inlaksak hun kha ania. A mi man pawh that in a lu hawn daih se chu a hming than phah viau ang. Amaherawhchu ani ngaihah chuan in man leh inthah hian hlawkna engmah a nei lo a ni. Khatiang a ngaihtuahna tha leh puitling hi a hun lai chuan tuman an nei pha lo a ni. Chuvangin pu Kai Tuah hi Zohnahthlak zinga Human Rights ngaihtuah chhuak hmasa leh hmang hmasa ber a tih theih hial awm e.

Ziaktu: Thangpi

Src: http://www.misual.com/2013/03/02/buannel-atangin-lennupa-ah/
NB: link a thih tawh avangin mi hriatthiam kan ngen e

PUTE PATE PHUHSA SIALKALGAM

PUTE PATE PHUHSA SIALKALGAM

Zomi History   7:39:00 AM

PUTE PATE PHUHSA SIALKALGAM

-J. Thang Lian Pau | Sept. 30, 2006

Mizoram State-ah minama sim theih – Mizo, Mara, Lai, Hmar, Paite (Zomi) leh, Zo suan a hilo Chakma leh Bru (Tuikuk) cihte teenna gam ahi hi. Mizo tenState; Mara, Lai, Chakma ten Autonomous District Council; Hmar ten Sinlung Hills Development Council; tun Bru ten Special Development Project for Western Belt of Mizoram cihte tawh om dimdem zo uh hi. Zomi ten bel neih nei nai loin mi nung i delhdelh lai hi. A tomin Mizoram pen minam tuamtuam teenkhawmna leh minam tuamtuamte gam a kikhilkhawmna State ahi hi. Ei gam zong Mizoram State in hong huam kha cihna hi.

A hih leh, Mizoram sunga eimi ten i Gam i Minam i cihcih uh bang hi ding hiam? A minamin ci leng, Mizoram pen eimi tamna mahmah hi in, pau zanglai tawh zang nawnlo tawh a vekpiin milip tul zakhat (100,000) nuai kikia lo ding hi. Pau zanglai pen milip tul sawmthum (30,000) pawl kipha kha ding hi. A gamin ci leng, Mizoram suahlam Leisanzo khua panin mallam Mimbung khua kikalah khua tuamtuam kinei mah leh, i Gam ci-a sial ngam taktak pen Sialkaltang dung teng mah hong hi ta hi. Tua manin Mizoram sungah i Gam i cih tawh kitonin Sialkaltang kiphulawh zel ahi hi. Sialkaltang dung i Gam a hih deuhna, i pu i pate phuhsa a hihna tawm i en to ding hi.

Guite Kam Za Mang

Guite pan khang30-na Guite Innpipa Kam Za Mang pen 1895 in Songtal khuaah piang hi. A pa Guite Thang Pau si baih a, amah lah ngek lai ahih manin ama min tawh a pi Cing Pau, a nu Cing Man leh a paneu Zam Khaw Lian ten vaihawm uh hi. A khua a tui teng uh tawh 1899 in Mimbung zuan uh hi. 

Lushai Hills D.C., Major H.W.C. Cole, I.A. in Guite Kam Za Mang thu a zak ciangin a mu dingin Aizawl pan Mimbungah hawh hi.  Tua hunin Innpipa kum 5 khawng bek pha pan a, Mr. Cole in ukpi thupi tak a suah ding deih a, sangkahsak dingin Aizawlah ciahpih hi. Aizawlah lai a sin sung teng a pano Thang Za Kam, Thuam Khat leh Zong Tual ten ompih hi. Guite Kam Za Mang in kum nihna ding lai a sin lai takin a pi si ahih manin Mimbungah ciah in, a innkuanpih ten a pai kik ding phal nawn lo hi.  Mr. Cole’ geelna bangin sangkah suak hi leh London-ah hawh in, tua khit ciangin Champhai panin Tuirial lui saksiah gam teng pia a, uksak ding ahi hi.

Innpipa pen Mr. Cole’ deihsaknate hangin kihaza mahmah in, D.C. tungah Guite ten kap hong sawm uh hi, ci-in a kilehhek pah hi.  Tua hangin Mimbung leh a kiima khua tengah 1907-11 hun sungin thau kikhawm a, tangpi tampi takin Hausate tungtawnin kumpiah a thau uh ap mah le uh, kumpi theihpih loh thau nei zong tampi tak om laiin tua ten ap nuamlo uh hi. Tua a ki-im thaute khawm dingin lambu Liannawna kumpi in sawl hi. Ahi zongin Chin Go, Lal Tun, Lian Am, Don Tual, Kim Thang, Thawng Khaw Zam leh Khoi Tun ten pia nuam tuan loin thau neiin zong kigen nuam lo hi. Pawlkhat in khawdang zuak in, pawlkhat in Tuisa lui-ah peuh pai leltak uh hi. Lambu heh mahmah a, pawlkhat vua mah leh cihna ding om tuan lo ahih manin Aizawlah guak ciah kik hi. 

Tua ahih manin D.C. in thau-khawm dingin Mimbungah O.C. makaih police hon khat sawl leuleu a, tua mi sagih teng man uh in, Innpipa Guite Kam Za Mang leh Hausa tanga ding Thang Pum Guite zong Aizawlah kai uh in, Tong Gin Hangzo, Zong Tual Gualnam, upate leh tangpi tampi takin zui uh hi. Aizawlah tua mi sagihte kha guk sung thongkia dingin gawtna kipia a, Court-ah Mr. Cole in Guite Kam Za Mang kiangah “Nang leh na hausa upa teng zong thongah ut leng hong khum thei hi ing, na khua Mim-bung in a thau uh hong ap nuam lo a, kumpi theihpih loh zong thau tampi tak om lai hi. Nong piak kei uh leh a sawt loin na khua susia dingin galkap kong sawl ding hi” ci hi.

Guite Kam Za Mangte Mim-bung a tun kik uh ciang, kumpite thuhilhnate mipi in thei ta uh a, tua ciangin “Nou hanga kou thuak lawh ding” ciin mipi lak kiphinna tawh kidim in, galkapte hong tunma ciin tampi takin khua taisan uh a, Aizawla thongkiate laka thumte innkuanpih teng bek cian lai uh hi. Innpipa zong 1909, March kha in Manipur-a Phaitong khua hausa Ai Lian manawhin beel hi. Tua in Bungpilawn- ah Guite Kam Lian’ suan Vung Za Kham in hausa seem hi. A sawt loin Vung Za Kham in a khua-ah Guite Kam Za Mang pikhia hi. 

Mr. Cole in Guite Kam Za Mang sam kik dingin lambu Hrangzova sawl a, Teikhanga om Sing Vung Hauzel kiang a tun ciangin Hrangzova in thu omzia teng hilh in, Guite Kam Za Mang kiangah paipih dingin zawn hi. Tua manin Sing Vung Hauzel in Sing Thang Hauzel leh Gen Vung Guite zuisak hi. Bungpilawn khua a tun uh ciang, Hrangzova in Guite Kam Za Mang kiangah “Mr. Cole in Mimbungah hong ciah kik hen, bangmah ka cih kei ding a, a uk gam teng uksak kik nuam ing” a ci ciin hilh hi. Tua thu Guite Kam Za Mang in upa vaihawm teng leh unau sanggam tawh ngaihsun khawm in, a zawh uh ciangin Innpipa in Hrangzova kiangah “Mr. Cole in hong na theisiam ta peuh hen la, thutawp gen hi ing, hong kileh kik nawn lo ding hi ing, tua ahih manin ka gam teng zong hoih a sak peuh tungah na pia zaw mai hen” ciin dawng hi.

Hrangzova in a thu muhna teng Mr. Cole kiangah hilh a, tua panin Mr. Cole in thutawp mu-in kingai in, a gam kuakua teng piak ding cih ngaihsun to ta hi. Mimbunga om Sawm Pau Guite, Teikhanga om Sing Vung Hauzel, Lungsuma om Pau Ngul Guite, Sanphei (Buangkot) a om Gin Tun Dousel sanggamnu Ngul Zen Dousel ten Mimbung gam kituh uh in, Mr. Cole tungah ngetna lai pia tek uh hi. Gam kituh mi li lakah Ngul Zen, Lian Vum ten ngah loin Sing Vung Hauzel in 1910 kumin simlam teng – Teikhang gam, Zotang gam, Kawlbem, Selam gam leh Hiangmun gam teng ngah hi. Mal lam Mimbung gam leh Sanphei gam teng Sawm Pau Guite in ngah hi. 

1912 ciang Guite Kam Za Mang in Bungpilon pan Hansip hausa dingin lut a, tua hunin Mr. Cole Manipur Political Officer in om leuleu hi. 1917 in Tuitaw gal kuan dingin Mr. Cole zotna sanga Innpipa Guite Kam Za Mang a kuan khinsa, Lal Kam (Mualpheng), Kam Khaw Thang (Phaitong) leh Thang Za Kam (Hansip) ten Innpipa lo tawh om zawh tuak kisa loin khoukhia kik uh hi. 1925 kumin Innpipa kiangah Churachandpur SDO, B.C. Gosper hawh in, Khibahvui, Zamkang, Nuaisukdaak leh Tukpaak teng tawh Innpipa man zaih in, Londona Kumpinu tungah puak hi. Innpipa Guite Kam Za Mang hun sungin Sumphuk lang (1915), Ton (1926), Mautam, Tuitaw gal, Zogal (1917) cih bang hun haksa tampi tung hi. Kum 34 bek pha pan ciin Nov. 11, 1929 kumin khansih hi. Tapa Thang Khan Mang leh Zang Khaw Lian neiin, a uzaw a ngeklai in si hi.

Hauzel Sing Vung

Lamlei, Hauzel leh Dousel-te unau pen Guite suan, Tuah Ciang tate ahi hi. Tua ahih manin Guite leh Hauzel pen beh khat zong cih theih hi. Hauzelte (beh) pen Chin State, Manipur leh Mizoramah kizeel uh a, Mizoramah kiphual pen uh hi. A khawbulpi uh pen Sialthah (Tedim Tsp.) hi a, hausa seem uh hi. Hun bangtan hiam khit ciangin Vum Tong leh Hen Hong’ suan lo teng Mizoram sung Sialkaltang dungah leh Manipur ah lut uh hi.

Hauzel suan, Vial Kam Mimbung a tun manin Innpite (Guite Kam Za Mang) kipak mahmah uh a, a tapa laisiam Sing Vung Hauzel pen khawsimin zang pah uh hi. Sing Vung Hauzel Mimbung khuaah a om zawh kum 3 ciangin Innpite kiangah, “Teikhang gamah hong om tuamsak un, na khuapel ka hi ding a, khawsim ka hihna zong tawpsan lo ding hi ing, alu ciing nuam ing,” ciin ngena, Innpi ten phalsak uh hi. Sing Vung Hauzelte 1906 kumin inn 30 tawh paikhia in, Teikhang khua (khawlui) sat uh hi. Tua hangin Mimbung Innpite in Teikhang leh Lungsum khua pan buhsun leh saliang kai uh hi. 

Mikang kumpi’ thaukhop vai hanga Guite Kam Za Mang in Mimbung a taisan ciangin Guite Kam Za Mang gam kituh mi li lakah Sing Vung Hauzel in 1910 kumin simlam teng – Teikhang gam, Zotang gam, Kawlbem, Selam gam leh Hiangmun gam teng ngahin hausa (lal) suak hi. Tua laiin Lungsum khuaah om a, tua panin Selam khualui mun tungnungah kisuan hi. Zotangah kisuan leuleu a, Zotangah a om laiin nasia takin tong hi. Hun bangtan hiam khit ciang Kawlbem gamah om a, 1927 in tulaia Selam khua phut kikin hiah a sih dong teng suak hi. Sing Vung Hauzel’ pa Vial kam pen mitei mahmah khat hiin 1932 in kum 110 pha in Selam khua ah sihi.

Sing Vung Hauzel in a sanggamte That Thang Hauzel pen Lingsitamah khawpel vaihawm dingin omsak a, Pau Lian Hauzel zong Teikhangah khawpel makai dingin omsak hi. 1920 kuma Mimbung Hausa Sawm Pau Guite in Teikhang leh Mimbung gamgi sungphuh sialdai dik kei, ciin heek a, tua thubuai sai dingin Sing Vung Hauzel in That Thang leh Pau Lian muang zolo ahih manin anau Thang Tual Hauzel pen Sabual khuaah inntuansak a, a sawt loin Teikhang leh Lungsitam khuate tawh Hiangmun khuaah peemkhawm dingin thupia hi. Gamgi thubuai diktanna pansan dingin Hiangmun tuinak ne tek le uh, cih a deihna hi. Tua manin Sing Vung Hauzel in gamgi vai-ah siam hong tang thei hi. Hun bangtan hiam khit ciang Manipur sungah Thang Tual Hauzel lut hi.

Sing Vung Hauzel in tapa guk – Kam Za Lian (Taivel), Kam Khaw Lian, Lalbuang, Rochungnung, Rallianthang leh Kam Khaw Thang nei hi. Thang Tual Hauzel’ nusiat Teikhangah Kam Za Lian inntuan a, Tei-khang leh Hiangmun hausa hiin saliang leh tangseu nesak a, Mizoramah hausa a kiphiat (lal ban) ciangin Teikhang khaw munlui-ah kisuan uh in, tu dong om suak uh hi. A tapa nihna Kam Khaw lian bel Zotang leh Kawlbem khua hausa dingin inntuansakin tangseu leh saliang nesak hi. Kam Khaw Lian in 1949 kuma kumpi nasep (C.I.D) a ngah panin hausa hihna khahkhia in, mun tuamtuamha om kawikawi a, 28.6.1981 in kum 69 pha in si hi. 1950 in a tapa thumna Lalbuang pen Kam Khaw Lian zaluah dingin paisak a, hausa kiphiat dong seem hi.

Sing Vung Hauzel in kum 54 sung hausa (lal) seem a, a khan sungin sa 390 kap hi. Mikang gal a dopihna hangin Medal (dangkapi) nih, Cup, Certificate, thauka leh pahtawina dangte sang hi. 1924 kumin Selam gamah Khristian biakna lut a, Sing Vung Hauzel in hoih takin pom pah in, biakinn ding zong bawlsak hi. Kum 105 a phaklai May 3, 1977 in si a, a sihin tu leh ta 330 nusia hi. 

A tawpnaah, hih bangin i pu i pate in haksatna tampi phuula Sialkaltang a na bawh manun Mizoram State sungah leitang nei kihi a, mikhual kihi tuam lo hi; hih hi Mizoram sungah Zomi ten ‘I Gam i minam’ i cih theih. Mizoram State sunga Zomite politik lama i hat bel hun lai pen 1960 to pawl hi a, tua laiin Regional Council ngah man dek kihi kimlai, 1966 a MNF huhau-a Mizoram buaina hangin kipelh kik khin hi. Tua in Regional Council kingah hi leh, Selam khuaah a phualpi kinga ding ahi hi. 1990 to pawlin minam vaiah kisatsuahna kinei kik a, tua in Development Council kinaih mahmah man hi. I deih (demand) tak bel Autonomous District Council hi in, tu tan hi lai hi. Mizoram State sunga om namdangte amau munah thuneihna neiin a khantoh hathat lai takun ei bel niamlam kimanawh hiaihiai suak a, minam hehpihhuai tak kihi ta hi. Khangthak Zomite in zuun ding Gam i neih a manphatna thei a, i Gam a hihna i kepbit suak theih ding leh tualniam taka a om tuam loh ding i mawhpuak ahi hi.

   ---------------

NEINO LEH TAWPI TAANGTHU

NEINO LEH TAWPI TAANGTHU

ZoLanguage   7:34:00 AM

Nidanglai in khua khat ah Neino,a kici nungak khat om hi.Nikhat Neino leh a lawmte singpua dingin a kuankhia uh hi.Hi mah leh a lawmte in hei a keng kei uh hi.Neino lawmte in ko zong na hei hong zangsak ve acih uh ciangin Neino in phallo a,kei ka nu-in Limsing nono,gelsing nono hongpua in hong ci hi ven acih ciangin a lawmte in zong singkangkeu peuh singbulsum peuh khawm mengmeng uh a,akhop uh a ngah uh ciang un,a lawm uh Neino ngak loin ciahsan uh hi.

Neino in zong sing hoih nono a puakkhop ding a ngah ciangin aki suat leh aki suanzo kei hi.A khuadak leh a gal ah Tawpi singtawnpua a pailai a-mu hi.Neino in,ka gal a singtawnpua aw hongsuan in a cih leh Tawpi in hongsuan leng honglau ni teh aci hi.Tua ciangin Neino in banghangin honglau ding ka hia acih ciangin Tawpi in zong Neino vasuan in,a suat kawmin a samzang khat bawhsak a,khua mual suangpi nuai ah a koih hi.Tua ciangin Neino acii hong naa a,a thoihthoih uh hangin a damthei kei hi.

Neino nu a lungkham lua mahmah ahih manin Neino damsak a omleh numei ahih leh ki zawlsak ning Pasal ahih leh ki tengsak ning ci-in a ciam hi.Tua laitak in Tawpi in,innkun panin na ngai sim a,a denciangin innsungah nalut in Neino nu kiangah Pi den in banggen nahia ci-in a dot leh Neino nu-in

bangmah gen keng e naci hi.

Tua ciangin Tawpi in genmah teh genkhat na nei mah ve,acih teitei ciangin bangmah ci keng e,tu laitak in ka tanu Neino a damsak omleh numei ahih leh ki zawlsak ning Pasal ahih leh kitengsak ning ci bek ing aci hi.Tua ciangin Tawpi in kei man thoihdam ning ci-in suangnuai a,Neino samzang vala a,Neino lutungah a koih leh Neino aci hong dampah hi.

Tua ciangin Neino nu-in,a ciamsa mah bangin Neino leh Tawpi a kitengsak hi.A nu-in,a sa puak dingin innnuai a,vokpi go unla pia un aci hi.Tawpi in vok an pia a,Pi aw,hih ahi hiam?acih leh hi kei aci hi.Tua ciangin Tawpi in vokpi kongngak hoih hen voktal kongngak hoih hen aci hi.Tua ciangin vok tukguk khat napai a,Tawpi in Pi aw,hih ahi hiam?acih ciangin hi nai kei aci leuleu hi.Tua khit ciangin vok tukgiat khat napai leuleu a,Tawpi in Pi aw,hih ahi hiam?acih leh hi mah aci hi.Tua ciangin Tawpi innnuai ah va tuaksuk a,vok deksi a dawn hi.

Vok gil bawlbawl a,Tawpi in vok gilzangteng inn-nuai ah ki kiatsuah khembawl in naupangte kiangah ka temta kiasak kha ing va tawm un,acih ciangin naupangte in a tawm nuam kei uh hi.A pi in,va topsak un acih ciangin Tawpi in,kei man vatawm ning ci-in inn nuai ah tuaksuk a,vok gilzang a khiatsukte a ne hi.Nau pangte in ensim uh a,hua lai ah Tawpi in sagil teng neve e ci-a akiko uh ciangin Tawpi in,naupang phialphual sa phialphual veihnamkhau ka i-uai aci hi.

Tua ciangin a pi in,asa uh huan a,tawmvei a huankhit ciangin Tawpi in pi aw,sa a minta hiam?ci-in a dot leh min nai kei,inntungte tuibuk vasim tadih in,aci hi.Tawpi vapaikhia a,a sawt loin na tungkikpah a,pi aw,sa a minta hiam?acih leuleu leh min nai kei e,inn nuaite tuibuk vasim tadih in aci leuleu hi.Tawpi a sawt loin tungkikpah a,pi aw,sa a minta hiam?ci-in a dong thithe hi.A pi in,min nai kei innkongte tuibuk vasim tadih in acih ciangin Tawpi napaikhia leuleu a,hun sawtlo sungin tungkikpah a,a pi kiangah pi aw,sa a minta hiam?ci-in a dot thithe ciangin a pi in,a zak mahmah zong cimtak ing min in minta kei leh thuk mai un aci hi.

Tua ciangin Tawpi in annthuk a,a ne ta uh hi.Tawpi in Neino kiangah Neino nang bak bangzah na gaita a,acih ciangin bak khat zong gai naikeng aci hi.Neino in Tawpi kiangah U aw,nang bak bangzah na gaita a,acih leh bak 3/4 bang gaita ing aci hi.Tawpi in dong leuleu a,Neino nang bak bangzah na gaita a,acih leh bak khat ka gaita acih kawm in,U nang bak bangzah na gaita acih leh bak 6/7 gaita ing aci hi.

An a nekkhit uh ciang un,Tawpi leh Neino a innlam uh zuanin pai uh a,khua mual a tun uh ciangin Tawpi in Neino kiangah Neino aw,mi lampai bangin khe tawh pai maw,ahih kei leh miliam pai bangin khe bai a,pai koi na utzaw hiam?ahih kei leh vazuang len in leng leng na utzaw hiam?ci-in a dot ciangin Neino in,ei-ut thu hi leh vazuanglen in leng leng ka utzaw hi acih ciangin Tawpi in a meitawh Neino zialzial a,a zialkhit ciangin a lenpih vingveng hi.Tua ciangin a mo liahnu in Takha nu,Takha nu aw,na ta mi in lenpihta ei,ci-in kap ngutngutsa in a ciahkik hi.

Tua khit ciangin Neino nu in,taksih ngan sagih huan a,Neino lazo dingte in hih ka taksih ngan huan gai ding a,hih taksih teng lomlom ding a,khepi cia phasak ding hi.ci-in tha a cial hi.A khuapih tangvalte in taksih ngan sagih nene uh a,a gaizo a omkei uh hi.A taksih huan lomlom uh a,khepi cia a phasak zo a omkei uh hi.

PHUCHIL LEH NANTAL TE UNAU

Tua ciangin a khuadak vua leh a gal ah Phucil leh Nantal te unau aisa sawk amu uh hi.Neino nu in,hua tak a,Phucil leh Nantal samdih un,acih ciangin a khuapihte in,ei hih zawhloh hih zo mahmah kei un teh a cihsan uh hi.Neino nu in,ci kei un hihzo kha thei ding uh hi,acih ciangin Phucil leh Nantal sam uh a,Phucil in ne a,a gaizo kei hi.Ahi zongin Nantal in a nek leh gaizo a,taksih ngan sagih a lomlom leh zabel cia khepi cia a phasak zo hi.

Tua khit ciangin amau unau Neino ladingin kuanpah vingveng uh a,lampi ah a paipai uh leh munkhat ah Tawpi khekhap mu uh a,Phucil in,Nantal,Nantal,hih bang khekhap hiam?acih ciangin Nantal in,zu khekhap va khekhap aci hi.Mailam zuan in paipai uh a,munkhat ah Tawpi khekhap a om leuleu hi.Phucil in,Nantal,Nantal hih bang khekhap hiam?acih ciangin Nantal in Mu khekhap Tawpi khetot acih ciangin Phucil in Nantal ken lau ing acih ciangin Nantal in giahbuk khat bawlsak a,a zawngno mat tawh Phucil a nusia hi.

NANTAL TAWPI TE KHAU AH

Nantal amah bek pai vingveng a,Tawpite omna khua atun ciangin dainawl a Nupi khat kiangah zintung hi.Nantal in a zinnu kiangah hih ka temta Neino na piaksak in,acih ciangin a zinnu in,a temta Neino a pia hi.Tua ciangin Neino in Nupi nu kiangah hih koi a temta hiam?ci-in a dotciangin Nupi nu in,ka zinpa hongpiaksak hi,acih ciangin Neino in temta nam a,tang a,tuan a,Nantal gimlah a nam a,ahi leh na zinpa hong hawh hen ci-in Neino in Nantal a inn ah a hawh dingin a vaikhak hi.Tua ciangin Neino te inn ah Nantal a hawh hi.

Neino te a tunciangin bang hong ci tun nahiam?ci-in a dot leh Sakhi khedap in hong nei in,Sazuk liangdap in hong zang ding a,Ngal khaat pua in,a bungbu lehlam in innka khuam ah hong kah ding hi,aci hi.Tua khit ciangin Neino in,Nantal phekhual tawh zialkhawm a,khintungah a koih hi.Tua khit a sawt loin Tawpi hongtung takpi a,Nantal gen bangin Sakhi khedap in zang a,Sazuk liangdap in nei a,Ngal khaat pua in,a bungbu lehlam in innka khuam ah a kahto hi.

Tau ciangin sa ne uh a,Neino in,Momai sa paih ne ee,ci-in Nantal sa limci tata a paih hi.Tawpi in saguhbawk khat la a,khualau sa paih ni ee ci-in saguhbawk a paih leh Nantal taltang kha a,Nantal si a luangkhia hi.Tawpi in Neino kiangah ii inn miliam gim namlua acih ciangin Neino in banglak ah miliam gim nam mahmah ken teh khintung a,ka sasi koih kibua hi-in teh acih leh Tawpi in va en ning acih ciangin Neino in kei man va en ning ci-in Neino in en a,Nantal sisan luang khenpeuh a va nulsiangsak hi.Tua khit ciangin Neino in,a zu neih khenpeuh a pasal Tawpi dawnsak a,Tawpi zu kham in,a ihmu hi.Tawpi ihmut kal in,Neino in,abil sikzumsa tawh vuhsak a,Tawpi in Neino,Neino hongsuam nahi ding hi acih leh banglak a,suam khawng gen nahia,aci hi.Tawpi a ihmut kik ciangin Neino in,abil ah gatang abahsak hi.

Tua Nantal in,a suktai sagih paltan a,a inn dung innvai kan in,a inn vengnu kiangah Tawpi in hong delhsawm zenzen leh hih ka kan teng a kanzawh leh hong delh henla kei hih bangbang ahih zawh kei leh hong delhvet kei hen ci-in a vaikhak zawh ciangin Nantal in Neino a ciahpih vingveng hi.

Tua khit a sawl loin Tawpi khanglo a,a inn vengnu kiangah Neino koi ah hawh hiam?ci-in a dot leh a inn vengnu in den deuh mahmah in pasal khat tawh ciahta uh ei,Tawpi in delh a hong sawm leh a suktai sagih vei hong paltan henla a inndung innvai hong kan hen,hih teng ahih zawh kei leh hong delhvet kei hen ci-in hong vaikhat hi,acih ciangin Tawpi in a suktai pal a,a palzo kei hi.Hi mah leh Tawpi in a delh veve hi.

Nantal leh Neino in,tungtun pangkhat ah sun an,a nek laitak un,Tawpi in a vapha hi.Tawpi in va bawhpah ngamsam loin khuai vah in,a leng diaidiai hi.Tua ciangin Pasian leh lungzai kiho uh a,Miliam ii gumzaw diam,Saliam ii gumzaw diam acih uh hi.Saliam in,zu leh sa neleh ne loplop Miliam in zu leh sa a nek ciangin pasian ana tai in,Lungzai ana tai kha in hong ci uh hi.Miliam gumzaw ni aci uh hi.Tua khit ciangin pasiante in,Nantal,Nantal natung a,khuai lenglai vat in,acih ciang un,Nantal in a namsau tem tawh a vat leh tumnih a kisuah hi.Nantal in Neino kiangah na pasal koi ah hawh hiam?ci-a,a dot leh sa beng hi ci-in dawng hi.

LEINUAI MITE TAWH

Tua khit ciangin Neino leh Nantal pai uh a,a Upa Phucil a nusiatna giahphual a tungkik ta uh hi.A zawng matpen in,I mote hong tungta e,acih vial leh kua U kua nau thei khang ci-in a zawng khekop pan man a,sangkil a den leh a ta bang a tolh zuahzuah hi.A zawngsa huan uh a,a nek uh ciangin Phucil in a khebom teng a tangkha hi.Ne ding a,a kithawi ciangin a zawng kheme te in,Phucil tal nasun pahpah uh a,a ne thei kei hi.Ne ning cileng hongsun zuazua acih ciangin Nantal in,hongla in,nasa zong ne thei lo ci-in suhsak a,a kuaihtan khit ciangin Phucil in a ne thei ta hi.Phucil in Nantal lim mahmah e,aci zaw mah lai hi.

Tua khit ciangin a thum un pai uh a,Leinuaite in Neino a deihgawh uh hi.Leinuaite in,mual ah mual ah kua teng naki nil uh aci uh hi.Nantal in,Phucil tawh Nantal tawh Neino tawh kinil ung e,kawl khuang a,salang ka kaih,kasa tonpih na ngai un,PHUNG acih ciangin Leinuai mite a khinpah diamdiam uh hi.

Nantal in ka ihmutsuak lua mahmah in tomcik khat kong mengme pak ding a,Leinuaite in Mual ah,Mual ah kua teng na kinil uh hong cih ciangun Phucil tawh Neino tawh kinil ung e,kawl khuang a salang ka kai,ka sai tonpih na ngai un PUNG naci un,ci-in a vaikhak khit ciangin Nantal a ihmuta hi.Tua khit ciangin Leinuai mite in,Mual ah Mual ah,kua teng na kinil uh acih ciangun Phucil in,Phucil tawh Nantal tawh kinil ung e,kawl khuang a salang ka kaih,ka sai tonpih na ngai un,PHENG acih leh Leinuaite in,a nehpah uh hi.Leinuaite in Neino laksak uh a,Phucil lei at tansak in,Leinuai ah a paipih uh hi.

Tua zawh a sawt loin Nantal khanglo a,Neino koi ah om hiam?ci-in a dot leh Phucil lei attansak uh ahih manin Phucil pau thei loin a kiang a,phaipheng phung khat a kawkkawk hi.Nantal in hiah a bang om hiam?ci-in phaipheng phung a bohkhiat leh kuavang khat om a,tua kuavang sungah Nantal a valutsuk pah hi.Nantal Leinuaite khua a tunciangin ka U lei leh Neino hongpia meng un,acih ciangin Leinuaite in a nuihsan lel uh hi.Nantal in nong piakkhiat meng kei ua leh ka veih ka pek ding a,nakhua uh phel langkhat lengmang ding hi.Vai ka muutding a,na mit langkhat ciat uh a tawding hi.A cih ciangin Leinuai mite in nang veihpek hangin kuamah khua phel langkhat leng ken teh,a cihsa uh hi.Tua ciangin Nantal in a veih a pek leh Leinuai mite khua phel langkhat lengmang vingveng a,vai a muut leh Leinuaite mit langkhat tek a taw pah hi.Tua ciangin Leinuaite in,a U lei leh Neino a pia hi.

Tua ciangin Nantal in,Neino leh a U leii leitungah kahtohpih dingin Phucil,Phucil khau nazun oh,acih ciangin Phucil in,khau na zunzun a,Neino leh Phucil leii,leitungah a tungto pah hi.Tua khit ciangin Nantal kahtoh sawm leuleu a,Phucil,Phucil khau na zunzun oh,acih ciangin Phucil in Neino deihgawh ahih manin ki zakkhem bawl in,sattat in naci ahia?aci hi.Tua ciangin Nantal in,Phucil,Phucil khau nazun oh,a cihkik leuleu ciangin Phucil in adawn ngei bangin dawng leuleu a,sattat in naci ahia?aci kik hi.Tua ciangin Nantal a hehsuak a,naluang naban sattat aw,acih leh Phucil in,sattat takpi a,Nantal Leinuai ah a kiasuk kik leuleu hi.

Hun saupi khat Nantal Leinuai ah a om khit ciangin zi khat a nei hi.Tua ciangin Nantal in linggui suan a,Neino muzo dingin nongsiam leh ka linggui suan in,zan khat thu in,van na kawi in,aci hi.Tua ciangin Nantal zi in,a tate kiangah na pa linggui suan nabawh khiasak pahpah kei ua leh napa un,leitungah hong taisan mangding hi,acih ciangin a tate in,Nantal linggui suan a bawh khiatsak pahpah uh hi.

Tua ciangin Nantal in,a tate kiangah hih ka linggui suan nong bawh khiatsak lai ua leh a botkhia masa penpen kong thatlum ding hi aci hi.Tua ciangin Nantal in lenggui khat suan kik leuleu a,Neino muzo dingin nongsiam leh ka linggui suan in,zan khat thu in,van nakawi in,aci hi.A zan ciangin a lenggui suan in,van nakawi takpi a,Nantal leitungah a kahtoh leh a tate in papa ngai in,akah nainai uh hi.Tua ciangin Nantal in a tate hehpihhuai sa ahih manin a vei leh tak ah a puak kawm in,lei ah a kahtohpih hangin a tate kiasukkik veve uh ahih manin Nantal bek kahto vingveng a,leitung a tung kik hi.

LUSUANGTE TAWH

Leitung a tunciangin Phucil tawh Nantal a paikawm leuleu uh hi.Lusuangte in,Neino deihgawh leuleu uh ahih manin Neino in,Lusuangte a dingin Ai-leem a,Nantal a dingin Sing a leem hi.An a nek uh ciangin Nantal ang ah sing koih a,Lusuangte a ding ai-a koih hi.Tua ciangin Neino in,Nantal kiangah thu a hilhsim hi.Lusuangte in mual leh mual hong ki tuahsak ding uh a,ahi zongin na en kei in,na et leh Lusuangte in singkuang amau ang ah koih ding uh a,ai kuangpen nang ang lamah hong heisak ding uh a,nang nasi ding hi.

a cih hihmah leh Lusuangte in mual leh mual guam leh guam a kituahsak uh ciangin Nantal in lamdangsa in,bang ci bangdan hiam?ci-in a en hi.A et kal in Lusuangte in singkuang amau ang ah,hei uh a,ai kuang Nantal ang ah a koih uh ciangin Nantal in,ai kuang nekha ahih manin a sipah hi.

Nantal a sihkhit ciangin Neino in,sing ka leem sing ka leem Nantal ading sing ka leem,Ai ka leem ai ka leem Lusuangte a dingin ai ka leem ci-in a kapkap hi.Lusuangte in Nantal a vuina mun uh Neino theisak lo uh ahih manin Neino in,a zon kawikawi leh mun khat ah sial cing naupangte in,la nasa uh a,Nantal Nantal nahan mual zangah sial cing naupangte lam liailiai uh e,aci uh hi.Sial cing naupangte lasak Neino in a zak ciangin naute aw,Nantal han honghilh un,hiah a khipitang kongpia ding hi ci-in a zolbawl ciangin naupangte in hilhpah uh a,hih mun ah ahi hi ci-uh hi.

Tua ciangin Neino in,Nantal Nantal nahan mel lah ka theihloh,na han mual ah sial cing naupangte lam liailiai ci-in akah kawmkawm in,a han khuatsuk a,Nantal dip ah temta a bullam ngat in,a ma ang ah temta mukzum lam ngat in,Neino in,Nantal kawisuk a,a nih un asi khawm uh hi.

Tua khit ciangin Lusuangte thangpaai in heh mahmah uh a,Neino luang leh Nantal luang la khia uh a,Gunpi gal langkhat tuak ah a paai uh hi.A paihna mun uh ah Neino leh Nantal Luangtei sing leh Zuang singin po uh a,a dawntuak ah kikawi lai uh hi.Tei sing leh Zuang sing a dawntuak a kikawi leuleu ciangin Lusuangte thangpaai leuleu uh ahih manin a khua zangbup un,kuan uh a,a phuk uh hi.

Lusuangte in,Tei sing leh Zuang sing phukphuk uh a,kitan dektak himahleh a puk nuam kei hi.Lusuangte khuapih numei naupangte in,singphukte sun anpuak hongtung uh a,tua ciangin ii singphuk la,puk nuam kei in,ii gil zong kial mahmah ta,ahih manin,ii sun an ne phot ni,ci-in a singliim nuai ah sun an a nek laitak un,a singphuk uh puk ahih manin Lusuangte singin delh lum khin uh hi.Khua sunga omlai numei naupangte heh mahmah uh a,tua singkung hal uh hi.

A hal hal hang un,tumkhin zolo ahih manin a kangtum zolo teng tuisungah paai uh a,tuisunga apaihte uh Ngami a suak hi.Tua ahih manin tuni ciangdongin lui ii vak ciangin Ngami ii matkhak leh kithuhsia himhim ci-in kua mah in,Ngami a mannuam kei hi.I kisap luat manin lui ii vak ciangin Ngami mu le hang tuahpha ii kisa kha hi.Ahi zongin hih taangthu tawh ngaihsun taktak le hang tuisunga Ngami akici te pen Neino leh Nantal kha hihtuak mawk hi.Tua ahih manin Ngami a thei khenpeuh in man nuam lo zaw uh hi.

Lungdam.

Credit :Zomi Sumbawi.