သမိုင္​း

Theme images by Storman. Powered by Blogger.

Text Widget

Sports

Gadgets

Blog Archive

Travel

Definition List

Sunday, February 28, 2016

Sakhi in a tat nading Kuam kua Khual

  Hih Thului pen ZBCM khutnuai a om, Lailam kipawlnapi ZACC in kumsim in lailam tawh kisai in, laigelhsiam kidemna neisak den uh hi. Tua laigelh kidemna sungah Zomi khempeuh a ki hel thei ahi hi. Laigelhna ah a khatna pan a thumna ciang pahtawipiakna om den hi.

ZACC Laigelh Kidemna: ZACC in “Sakhi in a tat nading kuam kua khual” cih thulu tawh 2012 kum sunga a bawl Laigelh Kidemna ah a nuai-ate’n pahtawina ngah uh hi.

1. Akhatna : Tg. Dal Khan Kap (Tuimang, CTBA)
 (Agape Mission Church, USA in Ks. 100,000 hong piaksak hi.)

2. Anihna : Tg. Thang Sawm Lian (Tahan, KVBA)
 (Rev. Pau Khan Khai-te innkuan in Ks. 70,000 hong piaksak hi.)

3. Athumna: Tg. Dai Khan Pau (Zaangtui, HBA)
 (Pa Gin Gawh Thang-te innkuan in Ks. 50,000 hong piaksa



Thumasa:


Hih bangin ZACC makaihna tawh a kumsim phialin, thulu hoih nono tawh Zomi Zotate lailam le theihna lam ah namdangte tawh tanbang i kim theih nadingin, vaihawmkhia theizel ihih manin angtanhuai sa ing. Tutunga i thulu ahi,  Sakhi in a tat nading kuam kua khual  cih thulu pen ka thangah mahmah khat le tulaitaka Zotate in a theihhuai thu khat ahih manin hih thulu ka gelh ding, lawp mahmah ing. I thulu ah   KHUAL  cih kammal pen a thupi mahmah kammal khat hi a, khangthak Zotate n hih thulu i a deihna theisiam hi le ng i Zogam kipuahnuam semsem dingin ka lamen hi. Khangham zawdeuhte n i gam itdan le kepdan i theih ha ng khangthakte a thei ngei nai khollo kitam thei ding ahih manin i gam it a, khualna i neih theih nadingin i Zogam pian khiatna thu tawmkhat gen masa ni.

Khawlpi pan Ciimnuai ah:
I pu sawnsawnte Sengam panin hong pai toto uh a, AD 800 kiim pawlin Kawlzang hong tung uh hi. Tua mun ah Shan-te in ukna aana nei-in kulhpi a cian hun tawh na kituak hi. Tua ahih manin Kawlzang panin Pu Song Thu makai in, Pu Song Kipte tawh inn 40 kiim, Kawlpi pan na lal toin Ciimnuai khua na satto uh hi. Zomite khamtung gam ah i ten masakna khua in Ciimnuai khua hong hi pah hi.  Zomi  cihpen i pu i pate in a khangkhanga a zat uh i minam min ahi hi.  Ciimnuai ta  pen Zo vontawi cih nopna hi. I pu i pate in haksatna na tuak toto uh a, i Zogam a tun uh ciang zong Meitei gal, Kawl gal cih bangin haksatna na tuak toto uh hi. Ahi zongin i Zogam leitang, mual le guam a nim dildial singkung lopate na it lua mahmah uh ahih manin sisan naisan luang in, lungkham sinkhamna tampi kawmkal sung pan khangsawnte ading ci-in tuu bang na ciing uh hi. Tua ahih manin i Zolei tuun nu in khangsawnte aw Zolei hong zun un ci-in luankhia tawh hong samsam lai hi.

I Zogam leitang puahin khualna nei ni:
Pasian in leitung a bawlkhit ciangin, tua leitang tungah singkung lopate na posak a, tuate amuh ciangin Pasian lungkim mahmah hi. Tua a hoih mahmah mual le guamte a cing ding le a kem dingin ei Zomite hong telkhiat minamte ihi hi. Pasian in Adam le Eve-te Eden huan sungah singgah nektheih teng a ne ding bek a, a koih hi loin tua huan a cing, a kem dinga a
koih na hizaw hi (Pian. 2:15). Tua mah bangin Pasian in ei Zomite zong a ma bawlsa mun le mualte a kem ding le a cing dinga hong bawl hi napi eite in nektheih teng ne-in i om a, ahih hang kikem nuam lo, kipuah nuam lo kisusiasia zawta hi. Bang zah takin a bawlpa a khasia tam? Zomi le Khristian Theology laibu sungah Rev. Dal Khan Mang in  phawk khak ngeiloh
mawhna lian  cih tawh thului (article) na gelh hi. Zomite i phawk khak loh mawhna a kinei na hi gige takpi mawk hi. Tua ahih manin, i Zogam leitang tunga, a om khempeuh, a puah, a zun ding le khualna a nei ding nang le kei hi hang.

Bangci danin khual ding?
Zogam leitang khual ding cih ciang muhdan, deihdan le kisam i
sakdan kibang lokha ding hi.
Kei deihdan ah-
(a) Singkung lopa kep siamna tawh
(b) Pilna tawh
(c) Kipumkhatna tawh ...... Hih bang teng tawh i
Zogam leitang puahin zunin khualna nei le ng a hoihpen dingin ka um hi.

(a) Singkung lopa kepsiamna tawh
I pu i pate in dawi le kau na bia uh a, ahih hangin tu le tate ading ci-in khualna lungsim na nei mahmah uh hi. Tuhun khangthak Zomitea nungta Pasian a bia vive kihi mangta; hi mahleh i biak Pasian bawlsa leitang le a nim dildial singkung lopate kisusia mangta hi. Ettehhuai khat ah sangmang F O Nelson-te nupa Tedim a om lai-un a inn kiimah singkung le lopa hoih nono suan uh hi. Tua bang mahin Israel-te in a gam uh leitang hoihlo ahih manin gamdang pan leitang hoihte lei-in a gam uh ah pua uh hi, kici hi. Eite in leitang a hoihsak ahi singteh a kia ding nangawn om zo nawn lo zahphialin i Zogam leitang mun citeng keu mangta hi. Khua hong khal ciang Zogam leitang teng meikhu tawh kidim den mawk hi. Khangthak Zotate i gam i lei en puahin en zun kei le ng, kuama n hong puahsak lo ding hi. John F Kenedy in USA president dingin kiciamna a neih 20.1.1961 niin,  I gam in kei  adingin bang hong sepsak ding hiam cih ngaihsun kei unla, i gam  adingin ke n bang semthei ding ka hi hiam, cih ngaihsun zaw un,  ci-in na gen hi. Tua mah bangin Zomi Zotate, i gam I lei en puahin en zun kei le ng namdangte n lah hong puah hong zunin, i tu i tate khang adingin hong khualsak lo ding, ahih manin en puahin zun ciat ni Rev. Dr. Do Sian Thang in,  Kiimlepam kepna tawh mission nasepna . cih article a gelh na sungah,  I huang sung mah panin leitung bup khuaneu khat ahihna lakkhia thei leng  ci-in na gelh hi. Zomite in Zogam leitang nam dangte hong et teh taak dingin i singkung lopate puahin zun ciat ni. Zogam sungah singkung lian teng kiphukmang khinta hi. Singkung lian teng om nawn lo ahih manin Zomite i kiciaptehna Phualvate i gam i lei ah kimu zo nawn lo hi. Kachinte n,  Zomite  kiciaptehna vaphualte ei gam ah hong tung mangta hi,  na ci uh hi. Bang hangin i ki ciaptehna Vaphualte i Zogam leitang ah kimu zo nawn lo hiam?
- A om nading mun le a bu sat nading singkung lopa
om nawn lo hi.
- I kiciaptehna hi napi mat ding le thah dingin ki-um
mang tazen hi.

Tua ahih manin i Zogam ah hong tualbual thei nawn lo hi. Zomi Zotate namdangte n hong zahko ta uh hi; zahkona i thuak nawn loh nadingin tuate i sapkik kul ding hi. Sia Dai Hang  laphuakna sungah:  Singkung hoih nonote bek tawh i samkik zo bek ding hi  ci-in na phuak hi. Khangthak Zomite in khatvei lungngai kik ni; singkung hoih nonote suan ni; singkung pen mihingte adingin zong a thupi mahmah khat le i nuntakna khat na hi hi. Singkung(forest) Acre khat in mihingte adingin a hoih lo, Carbondioxide pen nikhatin cubic ff-2000 hupkangin, mihingte le ganhingte  nuntaknapi ahih manin nu le pate in i tu i tate ading khualna tawh singkung hoih nono suansak ciat ni. A pa Jonathan hangin Mephibosheth in a dam sung teng kumpi inn ah an ne hi (2Samuel 9:6-13). Rev. Dr. J. M. Paupu in,  Khristian neihsa kem  cih article a gelhna ah  Nuntak sau manin na tam a kisem hi loin, hun neih khempeuh a zangsiamte in na tam semzaw uh hi  ci-in na gelh hi. Zomi nu le pate in i tu i tate ading
khual taak mahmah ta hi. I nuntakna a beiphial zongin i deihsakna le I khualna khaicite cikmah hunin bei ngei lo dinga, khangsawnte n nuntaknain na zang ding uh hi. Piancit-te in zu (leenggah zu) pen lei sungah phumin a tu khang ciangin a tute in dawn uh hi. Tua bangin a khangkhangin phum suksuk uh hi, ci-in kigen hi. Mihingte a pilpen, a haipen le a cidampen khat nangawn zong, a nungta tawntung ding ki-om lo hi. Tua ahih manin i dam sungin i gam sung singkung lopate kep siamna tawh i tu i tate ading khual in, gamh (heir) hoihpenin i nusiat zawh ding thupi hi.

(b) Pilna tawh
Ei Zomite zong pilna a thupisak mahmah minam khat ihi hi. Lai i neih ma-in i pute in Mawlaih le Falam ah lai sin dingin na pai uh hi, ci-in kiciamteh hi. Pasian in i Zogam thupha hong pia-in 1899 kumin Arthur le Laura Carsonte nupa Zogam ah hong tung uh hi. 1901 a kipanin Hakha, Tedim, Khuasak, Tonzang le Thantlang cih bangin Kawllai sin hong kipansak uh hi. A diakin ei Tedim kampau sungah 1902-03 kumin Sia Po Ko in Tedim ah, 1903-04 kumin Sia Shwe Zan in Khuasak ah, 1904-05 kumin Sia Po Ko mah in Tonzang ah cih bangin Kawllai hong sinsak uh a, tua siate pen Tazahaw Sia le Sangsia thuah khawm ahi uh hi. 1910 kumin Rev. J.H. Cope-te nupa Tedim hong tung uh a, 1913 kumin Zolai simbu hong bawlsak uh hi. Tua ahih manin 1924-25 kuma kipan Zolai tan 1-4th ciang kisin ta hi. Rev. J.H. Cope-te nupa in lai hong bawlsakin i Zogam ah pilna khaici hong tuhkhia uh hi. Hih bangteng tawh Zomite pilna lam le theihna lam ah i mit hong keuhkhia ta hi. Ei zong lai i neih a kipan omdan, gamtatdan, kampaudan ah kikhangto mahmah ta hi. Pasian thupha tawh I Zogam ah pilna a nei kitamsim ta a, degree sangpipi a ngah zong kitamsim ta hi. Ahih hangin a dahhuai khat ah mipil kitawmlai mahmah dingin lamen ing. Leitung i et ciang  pilnanei le mipil  cih nam nih kimuthei hi.

- Pilna nei   i cihte degree sangpipi ngahtamahleh, a gam, a lei a puah, a zun keileh,  mipil  kici thei lo-a pilna nei kici lel hi.
-  Mipil  i cihte in ama ading bek hi loin, midangte ading, a gam, a lei, a puah, a zunte bek mipil kici hi.

I gam ah mipil tampitak kisam mahmah lai hi hang. Gamsung gampua a, pilna siamna a sin, a zongte n i sin pilnate tawh i gam i lei le i pau puahin zun ciat ni. Rev. Khoi Lam Thang in Ciimnuai Khuavak No.11 sungah  kampau nungta i cihte pen a kipuahpuah, a kizunzunte ahi hi  ci-in na gelh hi. I minam le i kampau a nuntak nadingin nang le kei in i puah i zun ciang bekin a nungta ding ahi hi. Zomite i omna munmun panin i tate Zopau mah tawh hopih, Zolai mah sinsak, i Zo ngeina (Culture)te i tate hilhin theisak ni. Mun tuamtuam ah i om zongin i sisan in Zomi mah hi. I ngeina, i lai, i paute i omna munmun pan i puah i zun keileh Zomite, i tu i ta khang ah mi mangthangte i suakkha ding hi. I gam le i minam khantoh nadingin khat bek tha tawh hi zo lo ding hi. I pilna i siamna i sum le paaite tawh i pangkhop ciang bekin i gam hong khangto pan ding hi. A diakin I tate pilna lamah pantah ni. Eimite college kah kitam napi mark kiciangtana kahtheihna a sang lamah a kah zo kitawm mahmah lai hi. Gam khangtote n pilna mah na thupisakpen uh hi. Ei Zomite zong pilna tawh nuntak sawm ni. Tua ahih manin nu le pate in i tate pilna lamah pantah ni. I ta te n tu laitakin i deihsakna theikha lo ding hi. Tu laitak a, USAte  gamke ahi Alaska pen nidangin Russia-te  gam hi a, sum kisam ahih manin USAte zuak uh hi.


Tua laitak USAte gamdang Vuanzi (Minister of foreign affair) a sem William H. Seaword in kimansa lua ahih manin kuamah tawh vaihawm se loin 1867 kum March 30 ni-in US $ 7,200,200 tawh lei ziau hi. Tua lai huna Tadensa (newspaper) te in  Seaword haina (Seaword s Folly), Seaword vuukkhal kuang (Seaword s Icebox)  cih bangin selnoh ziahziah uh hi. 1887 kum ciangin (Seaword si zo ta) Alaska ah kham kimu a kicih ciangin Seaword zaha mailam thu mukhol kuamah om nai kei ci leuleu uh hi. Tua mah bangin Zomi nu le pate in i tu i tate adingin mailam saupi muhkholhsakna tawh pilna lam ah pantahin i tu i tate khualna nei ni.

(c) Kipumkhatna tawh Singkhuah khat bek kuang thei lo hi. Tua bang mahin khattang bek minthan nopna in gualzawhna hong pia zo lo a, lungsim kituaka kipumkhatna bek in gualzawhna hong pia thei bek hi. I pu i pate amau hunlai-in na kipumkhat mahmah uh a, do ding a omleh zong na dokhawm, sep ding a omleh zong na semkhawm uh a, nek ding a omleh zong na nekhawm uh hi. I Zo paunak ah,  nupa ilungtuak khua khat in zo lo; khua khat kilungtuak khua kua in zo lo  ci-in paunak kinei hi. A masa-in I gamsung i kipumkhat theih nading le i kithutuak theih nadingin i innkuan sung pan i pat kul ding hi. I innkuan ah kipumkhatna om keileh i pawlpi sung, i khua sung, i Zogam ah kipumkhatna om thei lo ding hi. Kipumkhatna a om lohna mun ah gualzawhna, matut zawhna kinei ngei lo a, minsiatna mindaina vive tawh kidim hi. Kipumkhatna a omna mun ah gualzawhna, matut zawhna, minphatna le khantohnate om bek hi. Zomite i khantoh hunta e, Sian in tualniam ding hong siam hi kei, namdangte mah tawh tanbang kim ding Sian in hong siam hi hang e. Tua ahih manin Zomi Zotate n i gamtat luhek, i kam pau mukpauna le i gimna i gelna a hoihlote paisanin a thak nuntakna ah i kipuahphat mahmah kul ding hi.

Msgr. Bishop Felix Lian Khen Thang in 2011 kum GZA khawmpi ah,  upna, pilna, kipumkhatna tawphah ni  cih sermon a piakna sung pan Zomite n i paisan ding thu pawlkhatte cih a genna sungah:
- Thadahna pan thalawpna ah,
- Zulhtatna pan thanuam cihtakna ah,
- Ki-elna pan kilawmtatna ah, Kimawhsakna pan kitelsiamna ah,
- Kimuhdahna pan ki-itna ah,
- Kideidanna pan kipumkhatna ah,
- Kikhenkhapna pan kilemna ah,
- Kilangpanna pan kipumkhat a, kithutuahna ah,
- Gamtat, ngongtatna pan lungnem thukhualna ah,
- Tangtat lungsim pan kithutuahna ah,
- Hazat, gitlohna pan Jesu sungah pumkhat hi hang,
ci-in na gen hi. Tua ahih manin hih a tunga thute bangin mun tuamtuam a, a
om Zotate n hih bang lungsim nei-in kipumkhatin a thak nuntakna ah i
kalsuan ciang bekin i gam hong khangto pan ding hi.

Thukhupna:
Tuhun ciang sumlepaai kideih lua mahmah ahih manin Zomite kikhualna kinei nawn loin,  Ei  cih sang  Kei  cih lungsim kinei zawta a, sikhat, sakhat, minam khat ihih hang kideihsakna tawm mahmah ta-in ei ading bek tawh kibuaizaw ta hi. Thu-um kitam semsem ei  angsung ding bek tawh kibuaizaw semsem ta, kipumkhatna le kithutuakna tawm semsem ta, ki-itna damdamin kiam tektek ta ahih manin khangthakte n mailam saupi khualna tawh gamtat kampau ding kisam mahmah ta hi. Zomite I kiciaptehna Phualva kopte, kilungtuakna le kipumkhatna zia khangthakte n khatvei lungngai kik ni; kipumkhat in, Pasian hong piaksa i gam, i lei, a keu le a tulmang khinsa i leitang puahin, zunin, Eden huanthak i Zogam nuam suaksak in,  Sakhi in a tat nading kuam kua khual  cih a om bangin khangthakte n i Zogam leitang khualna nei le ng; Pasian in ei Zomi Zotate lam hong lakin a thuphate ei Zomite ading hong suaksak taktak ding hi.

 Tua ciangin note lam kong lak tawntung ding a, na hoihte tawh kong lungkimsak ding hi. A cidam a thahatin kong omsak ding hi.

Tui tampi a ngah tawntung huan, a kang ngeilo ciktui tawh na kibang ding uh hi. Tanglai-in a kisia na munte uh na lamkik ding uh a, note pen a sia a puahkik, tenna dingin mun siate a ngei a bangsak kikte hong kici ding hi.  (Isai. 58:11-2) Etkak laibute;
1. Tedim BEHS NO.1 Golden Jubilee Magazine - 1998
2. Laigelhte  Laikung Pan   2007
3. Ciimnuai Khuavak No. 11   2008
 4. Zomi leh Khristian Theology - 2007
5. Zingsol Laihawm - Siamsin
6. The Fruit of Unspared Labor - 2004
7. Cope Topa leh Mission - 2010
(Hih thului pen ZBCM-ZACC Department i 2012 Laigelh kidemnat pan a khatna a ngah Tg. Dal Khan Kap (3rd Year, ZTS) i gelh erfhong kisuaksak ahi hi. Ed.)

Tg. Dal Khan Kap, Tuimang in 2012 ZACC laigelh kidemna ah a khatna hong ngahna hangin lungdampihna Tuimang tate ki thuzakna tungtawn in kong pulaak hi. Pa Kam Sian Thang leh Nu Dai Ngaih Ciin te tapa Tg. Dal Khan Kap @ Kapno pen Zomi Theological Seminary (ZTS) ah B.Th 3rd Year a zokhinsa hi a, hong tungding sang honciangin B.Th final year kipan ta ding hi. Nungkum in tan 10 zo a, University ah BA (Distance) tawh kum khatna a sinlaitak ahi hi.

Thupuak sawn

 Thawn Tuang
Zomi Angvaan( Pasian Angvaan Minam)
Ka Laikung panin::http://zomiland.com

No comments:
Write comments