သမိုင္​း

Theme images by Storman. Powered by Blogger.

Text Widget

Sports

Gadgets

Blog Archive

Travel

Definition List

Tuesday, June 2, 2015

Puandum & Puanlaisan: Ngeina vangil

Mimal-a hongdong zeuhzeuh Zomi khangthakte' ading dawnna:
Ngeina Puan Taktakte

Zomite-pen kuama' pattah loh-in hong pantah, hong makaih vaanglianpi khat nana om-a, pilna leh bitna-tawh kidim thuciin tuamtuamte leh numei pasal minsel puan/dial te nangawn nana nei-uh ahihman-in Pasian' Min I-phat uhhi! Maranatha!!!

Puandum leh Puanlaaisan-pen Zomi Numei leh Pasal' minsel vangilte hi-a, American Missionary te' hongtun ma-a akigaan ahihi. Siamgat-pen kuama' hong pattah hilo-in, pupate vaaanglianpi khat-in ana-piak siamna ahihi. Khutsiamzil lamsang kipattahna dangte-tawh kibang lo-in, amau' theihtawm bangphial-in akipia suksuk siamna ahihi.

Taangthu cihtheih ahita ka' pa-pen 1929 kum-in suak-a, ama' nu - ka' pi, Pi Ciangcing-pen 1899 kum (kiim)-in suak-hi. Ama' nungakno laai-in Puandum leh Puanlaaisan-pen mi-nuamsa zawdeuh, ankhing kham zawdeuhte bek-in nei-a, niiksiing ahihleh neikim uhhi. Niik teen-khat teen-nih khawngbek-tawh alemtoto-uh (tu-a deihdeih-a laih ziahziah daan hilo, haksa ahihman-in 1 leh 2 ciangbek nei-in dawm mahmah, sawtzangh mahmah-uh) ahihi.

Puandum leh Puanlaaisan te-pen ka' neulaai-in ka' Pi-in bangzah-in piibawl-hiam cih tu-in ka-phawkthak mahmah-hi. Khuadam sa-in apuandum silh le-ung, "kheihkheihkheih, bawkte, bawite, hihte-maw ahunlopi-a kisilh ngeilo" ci-in hongzol-in hong sennsak ziauziau-a, mawksilh peuhmahding hongphal vetlo-hi. Puanlaaisan-pen ko' khua-ah daapzaal kici-a, tua-zong sia-kadawh-pwey khawngciang-in silh nuam-in la khiankhian lehang "hihte ahun-amual omhi" ci-in hongphallo uh-a, sia-kadawh-pwey khawng bangmah-a hong simsaklo-uh ahihi. Ei' ngeina-ah nana-om ngeilo takpi-mah ahihi.

Puandum leh Puanlaaisan-pen Zomite' Ngeina puan thupipente hi-a, 1900 ma-in kinei khin-hi. Puan tung-a meel (color) te-pen khangthak khenkhat-in "pupate-in asan, a-eng bawlthei mahmah kenteh" ci-theiding uhhi. Pupate' meel (color) bawlzia akithei nawnlo hizaw-a, asan-pen kheiisan-tawh bawl-in, a-engpen bepi-teh leh sathau nam khat-tawh bawl uh-a, avompen singhaang-naai leh beelmang-tawh bawl uhhi. A formulae I-theih nawnloh manbek hi-a, pute' hun nangawn-ah thausialphei zepna tekhawng, tembul, naamsaubul leh apaai zepna tekhawng ameel kip mahmah-in kikheel vetlo-hi. Tua ahihman-in meel bawlthei lua mahmah-uh ahihlam umkhial lo-a upding ahihi.

Puan Zatzia

Puandum: Puandum-pen Zomi Numei minsel hi-a, adiak-in tanu neite' ading-in Mokhak Ni - tapa neite' ading-in Molaak Ni-in Mo leh Moliahnu-in silh uhhi. Tua ni-in mokha innteeknu (mo' nu) leh mola innteeknu (mo' teeknu dingpen) te-inzong silh uhhi. Ton ciang-in Tonteeknu-in silh-a, tualo mundang-ah kizangh lo-hi. Numei-in asilh ciang-in adeek vial-in aliangko nihtuak-ah, a-aang lam-ah kaaisuk-a, dial-awh bang-in ok uhhi. Puan baatphei kici-in atunglam-in kikhaisuk zeuzau ngeilo-hi.

Khangcing numei khat asih ciang-in laáng ahihkeileh haankuang-pen Puandum-tawh atunglam-in kizeem-a, tua Puandum-pen haan pan-in kiciahpih kiik ciatciat-hi. Atunglam-a akizeem-pen misi hi-a, Baatphei-a akizeem-pen mihing ahihi.

Puandum-pen ataangpi Zomi Numei kim-in neihding haanciam uh-a, ahizong-in akizatna-pen Pasal Aneih Ni leh Mo Aliah Ni, leh Sih Ni bek-ah kizangh-hi. Mo Aliah Ni-pen ama' ni hilo ahihman-in athupi-pen Pasal Neih Ni leh Sih Ni bek-ah kizangh cihding ahihi. Tua ahihman-in pasal neihding alamen ngam nawnlo Zomi numeite-in Puandum-tawh kizep hunding (Sih Ni) bek ngaak-uh ahihman-in,

"Guallaai-ah dumpuan ka' baatphei ding-aw, haaibang ngaak-in vul ing-e,
"Haaibang ngaak-a ka' vulna-aw, baatphei tungsuah phamna-hiam ci'ng-e!

ci-in laphuak uhhi. Zawlleenna-ah nungaak-in hihla asuutleh angaihpa omthei nawnlo-in kiteen nading manlaang tak-in vaaihawm pah ci-uhhi.

Puanlaaisan: Zomi Pasal minsel Puanlaaisan-pen kimawk silh lo-in, Ton Ni, Miimza, Taangza Aih Ni leh khangcing pasal khat Sih Ni-in kizangh bek-hi. Molaakna-ah silhlo uhhi, banghanghiam cihleh Pupate-in ama' zii-ding akilaak ciang-in ama' lawm itte-tawh atuam-in hunzangh uh-a, mola khawng-in va-kuan kaankaan lo-uhhi. Zek (zehtan bang-a zahtaakna-tawh tang/zuui) bang-in thupiibawl mahmah uh-a, akisawp ciang nangawn-in ka' Pi' hong hilhna-ah, "taangbaan dungzuui-a pho loding, khep nih suah-a khaisukding" hongci ciatciat-hi. Banghanghiam cihleh Puandum mahbang-in pasalte-in veilam liangko tung-ah kuah-in abaatphei-mah ahihman ahihi.

Pasal khangcing khat asih ciang-in laáng ahihkeileh haankuang dungzuui-in kituam-a, haan pan-in kiciahpih kiik ciatciat-hi. Atunglam-ah silhpen misi cihna hi-a, baatphei-pen mihing cihna ahihi. (tu-a Puanlaaisan athaangbawl Zaamnu' silh daan-pen misi cihna ahihi). Hihthu ka' Pi-in hong hilh ahihman-in Puanlaaisan atunglam-a ngawngkhih (necktie) akibawlte cikmah hun-in ka' ok ngeikei-a, awh-zong kasawm vetkei-hi, deihzong ka' deih vetkei-hi, banghanghiam cihleh thutheihloh vaailua leh pupa' ngeina thaangzat vaailua sa kahihman ahihi. Aneite'nzong nana phuumcip lel le-uhcin pupa' laukha laambang apaak zawtam cici-ing.

Tanghciin-tawh mehpak lehang: Tanghciin-pen pupa' hun adiak-in tualgaal laai-in khua akisaatleh akhuakhua-a kidona hun hi-a, tua ama' khua ahuu, ahum leh ahonkhia Ngalliam tebek akipia ahihi. Akizatna-pen, Gaal Aih Ni leh Sa Aih Ni bek-ah kizangh-a, Vaphual Mul tot-in Ngalliam pa-in lumsuih laamna alaam kawm-a abaatphei ahihi. Tua Ngalliamte asih ciang-in laáng ahihkeileh haankuang-pen atunglam-in Tanghciin-tawh kituam-hi. * Tu hun-a bangmah sep gina nei ngaplo Tanghciin khawng kipia ziauziau, biakna siate-khawng pia mawkmawk, kuama' piakzong hilo, akizuak lei-in puan-a khuui-a silh maimai cihte minam it te' ading-in laaitang nat-huai mahmah-hi. Tuabang ahihte-zong ataktak-in minam ngeina thaangbawlna hi-a, haii cihtak-a ahaii hilel-hi. Amau-houh pil akisa tata hizaw laaideep-uh. Tuabang puante silh lohding, khiahbawl-a, piakding akilawmte bekmah piakding ahihi. Haii gamtat lua mahmah hihang!!!!

Azuunding:

Minam Ngeina azuun ding-a akipan kipawlna tudong om naailo cihtheih-hi. Malaysia-ah ZOCUS om-a, Kawlgam-ah omlo-hiam cihtheih khop-in Ngeina Vaai athei ki-omlo dinmun ahihi. ZOMUS -in music lambek, ZOLUS-in literature lambek, ZCLS-in Zolai mahmahzong apuah azuun sang-in Christian thutheihna lambek-mah, Zomi lah ahi Christian-zong ahi veve honkhat paampaih laailaai cihbangte kinei-a, NGEINA Azuun Pawl om naailo-hi, Ngeina mahmah-zong thei naailopi-a "Zuunding" cihbel apiang theilo-mah ahihi. Ngeina puan thupite uutbangbang-a abawl-houh atung-ateng keekkeek hi zawsop uhhi, hong heetkhaakleh bawkzek hiding I-hihteh ki-meetkhia sak lelni.

Ngeina theihna-in minam itna aguipipente' lak-ah khat ahihi. "Zomi it mahmah saam naveng-in I' Ngeinate ka' theih omkei" cihpen "Pasian um mahmah-ing, Amah kua-hiam theikeng" cihtawh akibang ahihi. Minam theih kuul-a, Pasian theih kuul-hi. Pupa' khekhaap theih kuul-a, Pupa' Ngeina theih kuul-hi. Social thinkers, Philosophers, Scientist I-suak zong-in I' minam leh I' ngeina theih kuul-hi.

Hunkhat laai-in, siamsinna lam-ah thahaat ahihman-in Romanisation langpan sawm-a Church of England hong kiphuh hang-in Italian te naakpi-in hong haanciam uh-a, tu-in leitung-a ulian, mihau pente' lak-ah Italiante naaktam mahmah uhhi. Australia ngial bang-ah Minister honmaangkhat Italiante ahihi. A' Ngeina-uh khahsuah lo-hi, a-awsuah-uh khahsuah lo-hi. English apau ciangbang-in asiamlo kisa khadekdek zawzeen taleh athu-in naakzawh mahmah, tel mahmah-uh ahihman-in accent-tawh examination kibawl lo-hi. Pau lehlehlel uh-a, lian mahmahlel uhhi. "Makaai khat nahihteh na' Teizaang awsuah khia photphot in" cihte ahaiivaai nana-hi zawsop lelmawk-hi, banghanghiam cihleh mite-in accent bangmah ahihlohlam theita, akammal, adeihna theician peuhleh, zanghsiam peuhleh cihte honghi zawta-hi. Khangthakte-in hih ".... awsuah tuamtuam I-neihte 'zaaknop' I-saktheih naaikeileh gualbaanlo, khuapimilo (unmodern, uncivilised) I-hihlaai gige lamtak phawkni. Lampaam singsaat pak hang-eih.....

Ngeina: Puandum, Puanlaaisan, Tanghciin, Khéphiau te-pen akimawkzat omlo-hi. Khéphiau bangpen nupite-in silhdelhna-ah akah ciang-a akikhuhna-uh, sihgaalna puan hipenpen-hi, tualo-in mawkzatlo uhhi. Khangthakte-in lungngaih ding-ah, namdang khat-in Puanlaaisan-pen pheiituam khawng-in hongzanghleh thusuahding, Court tunding I' mawhpuak ahihi. Hihte-ah mapangding "Simbeng-zong kim ciitciat tangzaang kiguang" acih mahbang-in amapang diakding kipawlna kisam-hi. Mimal maaitang etna-tawh, "ko' kipawlna thulu mahmah zongtawh kisai khakei" cih thapaai tepawl a-omloh dingzong naakpi-in thupi dinghi. Tutung-a Zomi numei khat-in Puanlaaisan hong thaangbawl bangpen naakpi-a a serious mahmah hi-a, Yangon-ah ZOCUS a-om keileh Zomi minpua kipawlna a-omleh tua kipawlna min-tawh Court kitun akuul ahihi. Numei' khat-in akawng nuaisiah atuam nading genloh Puanlaaisan-pen numei' duangtung limlim-ah akibaang ngiat loding ahihi. Hihte Pupa' Ngeina hi-a, Pasian zahtaakna-zong ahihi.

Akitheikhial Tankimna:

Gender Equality-pen developing country background ansi khempeuh ataangpi-in "Numei leh Pasal Kikim" sa-kha uhhi. Naakkhialh mahmah uhhi. Gender Equality amuiituum masa-pen "Numei inzong vote khia theiding" cih pan-a hong kipanto hi-in: Numei ahihna-tawh simmawhbawl lohding, sila bang-a zat lohding, mawk vuakvuak lohding, mawk maak loding, ukcip locing cih-a kipan ahuampi genna hi-a, numei leh pasal kikim, kibang thei ngeilo-hi. Numei-in pasal' thatangbang nei ngeilo ding-a, pasal-in niin neilo-in naupaai ngeilo dinghi (zatosiampite' bawlte atuam). Pasal-in pasal ahihna-tawh mawhpuak nei-a, numei-in numei ahihna-tawh mawhpuak nei-hi. Ei' hihna ciatciat theihding, ei' mawhpuak ciatciat theihding, ei' kizepna ciatciat theihding ahihi.

Tua ahihman-in Zomi numei ahihleh pasal aneih ni leh lukhuneelkaai akhuk ni-in Puandum-tawh kizeem lel henla, pasal-in gaalmat samat-hun hi nawnlo ahihman-in leitung buppi-a akizanghthei (Asia gam-a akipia mawkmawkte ahilo) lailam lawhcinna lianpi aneih ni leh zii aneih ni-in tanghciin-tawh kizeem lelleh kilawm mawhlo dinghi. Akibatna uh-a, asih ciang-uh'n numei' haankuang Puandum-tawh kituam henla, pasal' haankuang Puanlaaisan-tawh kituam tahen! Tualo lasakna-peuh, kikhopna-peuh, zuaugen ding-a pulpit ngahni peuh-in hih puante-tawh kizeem liatluat lohding mihing vaai ahihi. Tu-a Zopuan akici khialkha Tedimpuan ahihleh designer te-in aphal naakleh khutdawh ngetna ahzong silhtheih hilel ding-a, mikheemna-ahzong silhtheih hilel dinghi, banghanghiam cihleh abawlte mahmah-in "Zomi cihbang om ngeikei, eimi bek-om" ci ahihman-in thupi laakluat nading omlo-a, ahizong-in Puandum, Puanlaaisan, Tanghciin, Khéphiau cihte zek bang-a akizangh, Ngeina Puan Thupipente ahihi.

Zuun Nading:

Hihthu honggin nading-in Zaamnu hong kizangh hi-a, "Kua-in ta-ya suai-ding?" cih kitheilo zahdong-in Zomi Minam Kipawlna tualniam I-hihlam kithei-hi. Tua ahihman-in Ngeina Azuun ding-in kipawlna kician neihding kisam-hi.

ZOCUS-pen Zomi Culture Uplift Society ahihman-in Kawlgam lamkaai-bek enpak lehang Zogam: Tedim, Tonzaang, Cikha, Thuklai, Laaitui, Kawlpi, Mandalay leh Yangon peuhmah-ah phuhloh aphamawh ahihi. Kipawlna-pen mawkphuh thapaihding hilo-a,

Thuthei leh avei khempeuh kizasak masading
Lungdeih sinthu suut khawmding
Tuplehngiim kician sinsen-a Statement bawlding
Statement of Purpose-tawh kituak-a kalsuanding
Thukhunpi-in Statement of Purpose tawsawnding
Culture ahihleh Literature leh Music and Dance zong kihelding
Awsuah (Accent) thoihna leh phungvuhna kihelding
Kipawlna-in ahuamna munlehmual sehkip neiding
Bawhzuih ding leh pelhding kigii khunna seh sinsending
Hihteng akizawh takteh Kawl Gamukte' kiangpan Registration ngen/ngah-ding
Makaai dingkhawng kituh pahmalam loding
Makaai te-in, "Zomi Culture Uplift" ahihlam, ama' aituam nasep aseem ahihlohlam kitheiding, mipi-inzong makaaite-tawh sisan kinaaina peuh-tawh ameet laaknopna neilo pahding, minam tuihual-tawh tonkhawm theiding.
Hihbang kalsuanna I-kipat keileh I-ngeina lianpente nangawn hongki thaangbawl seemseem ding-a, mi-in ciamnuih alsawhna, cimphawng, kizepna khelnono cihbang ciangbek-in hongbawl dinghi. ZOCUS Kipat nading alungluut teng-tawh kamkum khopding kigingkhol den-ing, kigingkhol den ni!

Ngetna: Puanlaaisan-pen numei khat-in kawngnuai tuamna-a hong zatna tung-ah ZO-AW, Zomi National Council (Kawlpi), ZOMUS, ZOCUS, ZOLUS, ZAM, ZAA, ZAUS, LZI, WZC, ZCD, GZA khempeuh-in "Condemnation Letter" hong gelhciat le-uhcin na' manphatna-uh kimu dinghi. Gap akuulleh gapding ahihi. Liausum aneih keileh mimal-in huhciat zaw lehang-a, tein 10 khawng gaam pongpong lehang, asumbel kidong zawvet bilbel ding-in "gapmin" publicly-a kitheizaaksak ding, tua hileh namdangte'n I' ngeina hong zahtaak theipan dinghi. I' sawmleh gapsum keizong huh lelding hi'ng. "Zomi Pupa' Ngeina Puanlaaisan thaangbawl ahihman-in Tein 10 kigaam-hi" ci-in Kawl News ah suak limlimding,........

Zomi Pasian' Thupha!

Zokhai

No comments:
Write comments