သမိုင္​း

Theme images by Storman. Powered by Blogger.

Text Widget

Sports

Gadgets

Blog Archive

Travel

Definition List

Wednesday, June 17, 2015

Zomi Nam Ni ong pian khiatna thu

Zomi National Dau

"Minam Ni"cih kammal in, bang gam, bang minam hita leh, Gambuppi a, vai thupi khat, "Tangtut Ni, Gualzawh Ni" ciaptehna ni ahi hi.Tua mah bangin, "Zomi Nam Ni"ih cih zong, "Zomi Buppi Suahtak Ni, Zomi Gam ki-ukna Ih Khel Zawh Ni, Zomi Buppi'n Democracy ih Ngah Ni" cihnopna ahi hi. Minam Ni ih gen ciangin, a ni bek ngaihsun loin , a minam zongh ih ngaihsut kul ding hi. Tua banah gamsung nuntak zia, haksat na te theih masak ding thupi hi. Tuate thei lopi-in Minam Ni ih gen hang, a manphatna a thupitna phawkkha zolo ding hihang.

Zogam in India leh Kawlgam kikalah om ihih mah bangin, ei lei ki-uk gam ihhi hi. Kumpi nei lo-in,mi khempeuh kumpi leh nautang kici hi. Ki-ukna Thukhunpi zongh ki neilo hi. Hih thute gamkek mikangte in hong muh ciangin, Kawlgam bek hong do lo-in,Zogam nangawn hong sim uh aa, kum tampi hong sim khit 1892 ciangin, Zogam hong la zo pan uh hi. Gamkek Mikangte' in Kawlgam thumvei hong do na panin, Zogam hong la zo pan ahi hi. A masa gamkek galdona, 1871 kum hi aa, a nihna gamkek galdona,1888 hi-in, a thumna gamkek galdona, 1889 pan 1896 dong ahi hi. Tua hun in Zogam leitang atamzaw hong la zo uh hi. Tua ahih manin,kum 1896 akipan "The Chin Hills Regulation Acts" tawh hong uk uh hi. Zogam a lak nailoh nateng pen, 1894 kumteh, "Nawngkai sak lohna ding gam" ci-iin ciamteh uh hi. 1920 kum ciangin hih nawngkai sak loh ding gaam teng pen, Maymyo khua a, Mikang gamukte kikhopna panin, hong phiat aa, a om lai ih Zogam teng zong, 1927 kum in, la khin ta hi. "Thu in la hi aa, La in thu hi", ih cih mah bangin, ih pu ihpate in zongh la khat na phuak uh hi.

1. (a)Tuizuum Mangkang, Meiibang hong khang,  lentukuam ziinbang hong liing aa, pianna ei gam lei aw phal siing ee.
  (b)Piangam lei leh singta gamlei, lal ih nawn sansi in  zel  aa, ngalliam vontawi, ka lau lo lai ee.

Kum 1896 kum a ki-ukna ding aa a bawl, 'Upadi", "THE CHIN HILLS REGULATION ACTS", tawh hong uk uh hi. Tua 'Upadi' in, ih Zogam sungteng bek hilo-in, tulaitak a 'Mizoram' kici, 'Lushai Hills" teng, "Manipur' gam singtaang teng, tulaitak a "Nagaland" kici gam teng, "Acha-chakma" gaamteng uk hi.

Tua "The Chin Hills Regulatioan Act" ii deihna bulpi pen, "Feudalism" kici "Ukpi-ngeina" tawh ki-ikna hi aa, Ukpi te'n amau ukna gam sung tengah,"Siahtung Siahphei, Saliang sazaang, Tuktha khaaltha" kai uh hi. Hausa zong ukpi te'n apiak peuh hausa suak hi. Gambuppi ki-ukna pen, amasa in "Hausa", khit ciangin Ukpite, Vuandokte, Mangpite, Menzite" cih bangin ki uk aa, "Menzi" pen Zoogam ah koih lo in, Kawlgaam, Magway" khua ah koih hi. Tua ahih manin, hih "Feudalism" ki-ukna Zogam ah kiphiat hen ci-aa, Magway Menzi zumpi ah ava gen ngei, Puu Suang Khaw Kam zong tua Magway khua ah va si hi.

Tua bang a hong ukna uh Zomite in kithuak nuam tuanlo ahihman in, Mikang gamkekte ukcip vaihawmna khut nuai pan, ih suahtak theihna dingin, hih theih zah tek tawh ei pan mun ciat panin, ki hanciam hi. Mikang uk sungin Zomite suahtakna dingin, Puu Khai Kam makai in, na do ngei uh hi. Zomi kipawl khopna 1928 kum Feb.20 ni-in, Mindat gam "Matungnung" khua ah kiphuankhia hi. Zomi makai masate in, kipumkhatna lo tawh Mikang gamkekte khutnuai panin  suakta ngeilo ding cih na phawk uh a hihman un, a ciangciang ah kipumkhatna ding na viahawm uh hi. Tua thu hangiin Ware khua ah September 29,1932 ni-in, Zomi makaite in, kipawlna "Chin Hills Union Organization"(CHUO)na phuankhia uh hi. Mikang uk sungpan suahtakna ngetna dingin, thu khensatna na nei uh hi. Tua thukhensatna te lai tawh gelhin gamkek Mikang kumpite tungah, a nuai aa bangin, deihna nam kua na ngen uh hi.

1.Zogam in, Zanggam tawh kibanga, ki ukna lam ah phattuamna angah theihna ding.
2.Zogam ki-ukna pen Zomite deihna tawh kizui aa, thukhunpi bawl na'ng.
3.Pilna lam, cidamna lam leh, sumlei sumzuaknate, a khantoh na'ng, puahphat na'ng.
4.Zogam pilna Sang lam, a manlang a puahphat na'ng.
5.Suakta tak aa, Biakna zuih theih na'ng.
6.Zogam lampi kizopna, a manlang aa, hong bawlsak na'ng.
7.Zogam leh Zanggam, suakta takin, kizop kikawm theih na'ng.
8.Zomite, minam dangte tawh liangko kikim aa kizop theih na'ng.
9.Kawlgam in suahtakna a ngah ciangin, Zogam in zong akibang aa ngah pah na'ng.

Hih a tunga ngetna nam kuate, Mikang kumpi-in piak ding sangsikin, kipawlna na ngawn "Kipawlna maanlo hi" ci-in Feb.20,1938 ni-in Zomi Makaite na zasak kik uh hi. Tua thu in, Zomite' kipumkhatna guanin, kipawlna thakhauhsak zawsop hi. Mipi in ahih leh Mikangte' vaihawmna a deihlohna uh, nakpi tak in lakkhia uh hi. Tua laitakin Boyoke Aung San zong kawlgam suahtak a ding nakpitak in a hanciam laitak ahi hi. Kum 1946 December 13 ni-in, Boyoke Aung San in, CHUO makaite lehnamdang makaite, a inn ah sam in suahtak ngah na'ng thu kikupna neih pih hi.Tua maban zopna in,kum 1947 March 4-6 sung
Zomite leh Kawlmite kilemna bawl uh a, Kawlmite taangin U Ba Cho, Zomite taangiin U Vomthu Maung in, kilemna suai nakai uh hi. Tua hun suung mah in Nyaung Shwe khua ah Kachin, Shan leh Zomite maapang khawmin, suahtakna nget khopna ding, thukimna suaii na kai uh hi. Tua thu tawh ki zui-in minam ciatin tanggmite telkhiatna neitek uh hi. Tua ahihman in, galkap mangpipa Boyoke Aung San pai kawikawi-in, thu kikupna neih pih hi. Minam kim in, thukimna a neih khit uh ciangiin, 1947 in, Shan gaam Panglong(Pinlong)khua ah minamte' tangmi ki paisak ciat hi.

Kawlgam minam khempeuh kithu khatin, Gambup suahtakna laipi kibawl hi. Tua laipi sungah taangmite in, thukimna minkip gelh ciat uh hi. Ei Zomite' tangmi a kipaisak Pu Thawng Za Khup, Pu Hrul Hmung, Pu Kio Mangte in thukimna laipi sungah minkip vagelh uh hi. Tua nipen February12, 1947 ni hi a, kum sim in tua ni phwkna kibawl den hi. Tua thukimna tungtawnin, 1947 October 17 ni-in, London khua ah, Nu-Atlee Thukimna minkip ki gelh hi. Kawlgam sung a minam tuamtuamte ki thutuak a, suahtakna lak ding thukimna a om ciang bek in, gambup suahtak na aki ngah pan ahi hi. Tua bangin kawlgam sung a om, ihpu ih pa te kithu khatin gam a ding a lutang uh pia-ngam in, na nasem uh hi. Tua ahih manin ih gam in 1948 kum January 4, Zingsang lam nai 4:20 hunin, Gambup suahtakna a ngah ih hi hi. Tua ni akipan in ,minam tuamtuam kigawm ahihman in "Union of Burma" ci-in na kipsak uh hi. Gambup suahtakna i ngah khit, President masa pen, Sao Shwe Thaike, Falam ah ong pai-in ama om sung mah in, Zomi buppi in, Ukpite  khut sung pan suahtak  khoppah theihna dingin, U Vomthu Maung, Capt. Mang Tung Nung, Pu Thang Za Kai(Subidar) leh mipil pawlkhat in, Zominam buppi kikhop a masapen, 1948 February 18-21 sung bawl uh hi. Tua kikhoppi ah, Pu Thang Za Kai(Subidar) in "Ukpi ngeina bei hen; Gambup suahtakna ki ngah khin aa, Democry tawh ki-uk ta ahihman in, Zogam ah zong Democracy ki-ukna tawh ki-uk ni", cih thu sung hi. A kikhawm mi buppi 5000 val pha sung pan, mi 17 lo buang(4983)in, thukimpih hi. Tua pan kipanin, kum tampi a kithuak, ki ukcipna, ki gawtna leh ukpite siahkaihna khut nuai pan ki suakta ta hi, ci aa minkip gelh ni 1948 February 20 ni pen 1950 October 9 ni-in, "Chin Affairs Council"in, khentat uh hi. Tua banah a nuai a thute kikipsak hi.
1. Zomite khaang tangthu sungah ki thutuak diamdiam aa, Zomi Nam Ni bawl theih den na'ng.
2. Mipi atam zaw deihna tawh ki-ukna ahi, Democracy ngeina zat na'ng.
3. Suahtakna a ngahcil Kawlgam sung aa om minam tuamtuamte tawh liangko kikim aa, kipumkhatna ngah in ih gam a kipden na'ng leh Zomite minam vailam pan deihtak aa kipan pih na'ng, cih te ahi hi.
1951 February 20 ni-in Mindat ah amasa bel "Zomi Nam Ni" kibawliin, Prime Minister U Nu tekteek zong kihel hi. Tua banah a dang vuanzi te zong kihel hi. President masa pen Sao Shwe Thaike ii laikhak(Message) zong ki simkhia hi.

Gamkekte' hong guat gamh hoihlo, Ukpi ngeina tawh ki-ukna, abei ni ciaptehna ahi, 1948 February 20 ni pen, "Zomi Buppi Gualzawh Ni, Zomi Buppi suahtak Ni, Zomi Buppi Democracy Ngahni", a hihman in, "ZOMI NAM NI", kici hi. Lam khat ah Ukpi ngeina a piangsak 'The Chin Hills Regulation Act" a sih ni a hi hi. Hi bangin mipi deihna tawh 'The Chin Hills Regulation Act" kiphiatkhia a, mipi deihna Demicracy tawh ki uk theihna dingin, "Chin Special Division Acts" kibawl a, tua Upadi tawh ih Zogam ki-uk ih hihmna in, 'Siahtung Siahphei om nawnlo, Tuktha khaltha om nawnlo, Saliang Sazaang' om nawnlo hi. Hausa Upa zong, mipi telte bek in sem thei hi. Khua nga, khua guk bang ki gawm in khawk khat in ki seh aa, tua khawk sunga Hausa tengin, Khawk uk dig tel leuleu uh hi. Khawk uk khit ciangin, Vuandok, Mangpi, Menzi cih bangiin kitel to hi. Zogam Menzi pen Magway ah om nawnlo in, Falam ah ong om hi. Zogaam zumpi pen, Zangkong(Yangon)ah ki koih hi. "Hih bang a mipi deihna tawh a kiphiat lohna gam, India gam bangah, Manipur state sung aa om Behiang Zang, Tonglawn khua cihte tu ni dongin, tua "The Chin Hills Regulation Acts" omlai ahihman in, Hausa te'n a khua, a tui tungah siahkaii lai a, a gam leitang tungah thu nei lai hi. Zogam ah Zomi Nam Ni a pianna ding aa avaihawm party in, "KSVP"a kici,(Khamtung Suahtak Vaihawm Pawlpi)hi aa, makaite in "Maha Thray Sithu Capt. Mang Tung Nung leh Pu Thang Khaw Kai" te ahi uh hi.

Kum 1966 February 1 ni-in hih "ZOMI NAM NI'(ZOMI NATIONAL DAY)pen, Zogam Ulian pawlkhat in, "Chin Special Day" tawh khel theih na ding vaihawmna nei uh hi. Tua thu Bo Put Pa(Tedim) in a zak ciangin, a khel lohna dingin, General Ne Win kiangah kam tawh a hizongin, lai tawh a hizongin ngetna nei hi. Tua thu tawh kizui-in, January 1,1967 in, Chin Affair Council in Zomi Nam Ni pen a ngei bang a zat dingin khensatna nei uh hi.(Khensatna  No.29/04 '2' on January 2,1967). Puu Zahre Lian in zong, ama suahni tawh laih nuam aa, laih zolo hi. General Ne Win in zong Pyine  Ngahni(Chin Sate Day) tawh laih nuam aa mipi in sang zolo hi. Kum 1985 ciangin Hakha zumpi pan, Zomi Nam Ni pen Chin State Day cih ding hong gingkhia leuleu hi. Chin State Day ih cih pen  kum 1973 January kha a hong piangkhia hipan ahihman in, tua tawh laih thei na'ng thu omlo hi.(Chin State Has come into existance under the section 30 'B' of the Constitution of Union of Burma.) Tu'n zong SPDC in Pyine(Chin State Day)ni ding mah in, laih sawm den uh hi. Ahi zongin Pasian in hong thukimpih sa lehMinam min maantak a hihna hangin, kuamah in laih zo ngeilo ding hi. Aki laih sawmsawm hangin, Mipin saang zolo hihang. Banghang hiam cih leh ZOMI cih min pen akip akho ding aa, Pasian tungah ih apsa min, ei ma phuahsa min a hih hang hi. Zogam leh Zomite Pasian in thupha pia lai ta hen.

Thu Khupna:
                "Zomi Nam Ni" hong pian khiat zia ih et ciangin, Zomite' makai masate' ki lungtuahna leh kipumkhatna gah ahihman in mapang in a sep khopna uh tu khangthakte in zong ih theih den ding leh mailam ih kalsuan na ding ah thu manpha leh ciapteh huai ahih ban ah ih deihna te ih ngah theihna dingin, vanzat hoih a hih lam phawk huai hi.

                  "Topa Pasian in, luah dingiin a tel Minam leh Topa pen, Pasian dingin a teel Minam in, Thupha ngah Minam ahi hi."(Late 33:12)

                                  Khangluite in,La in Thu hi aa, Thu in,La hi',a cih mah bangin a tung a ih gen teng la in sa ni:

Zomi Nam Ni La
1.
(a) February kha ni sawmnih ni, Zomi Nam Nii, Ni lunmang ni, ni nelkai ni aw ee.
(b)Ni lunmang ni, ni nelkai ni aw, nunnop lamtang ih kaihni aw ee.

2.
(a) Lia leh taang tembang kitawi un, Zomi Nam Ni lambang paak le'ng ee.
(b)Zomi Nam Nii laambang paak le'ng, Zomi buppi angtan' na hi aa, bang ih tha sial na diam lawm aw ee.

    (Pu Cin Sian Thang (ZNC President)in, 2008 kum Zoominam Nii a, aphuah hi.)

1.
(a) Zomi nam ni tuang hong tungta, Zosuan tate'n laambang paak ni ee.
(b) Zosuan taten laambang paak ni, sinthu khat in, tuibang luang ni ee.
2.
(a) Zo kici peuh tong ihciamna, Zomi nam ni paak bang tawi leng ee.
(b) Zomi nam nii paakbang tawi leng, singdang tawh tanbang kimna hi ee.
3. 
(a) Pupa khan aa tong ihciamsa, Zomi nam ni giabang zuun leng ee.
(b) Zomi nam ni giabang zuun leng ee, Tongciam phuhbang kho sak ve ni ee.

    (Pr. Dr. Cin Sian Pau in"Akum 64 na, Zomi Nam Nii" Malaysia aa, aphuah hi.)

Zomi Nam Ni La
Key,G

    /m:m/d:r/m,f:-/m:-/r.r:r.m/r:d,d/-:m/-:-
1. Zomi nam ni hong tungta, Zomi kaitui bang kigawmna,
    /m :m /d :r /m, f:- / m:- /r. r :m /r :d ,t ,/- :d/ -:-
Lungtuak maabang pangkhawm ni, diamdiam in maciang sunkhawm ni.

Cho: / f,f:-/f:-/m,m:-/m:-/r.r:r.m/r:d,d/-:m/-:-
     Lungkituak sem khawm ni, Zosuan lia leh taang gualte aw,
    /f,f:-/f:-/m,m:-/m:-/r.r:r.m/r:d.t,/-:d/-:
    Hanlung ciam khawm ve ni, Zoominam tonciam kip den hen.

2. Tuan puupate tongkumna Zoomi killbang khantohna ding,
    tuailaite'n giabang zomin,diamdiam in maciang suan khawm ni.

    (Pr. Dr. Cin Sian Pau' phuah, Zoomi Cultural Uplift Society, Malaysiate' sak hi.)

1.
(a) Zo salphate hanlung ciamna, lungtup khuamual a suah ni, Zomi nam nii tuang hong tung ta ee.
(b) Hanzaii sa-iin laambang paak ni, siahtung siah phei a bei nii, Zomi gual tung tuan ni hi ee.


(Pa Thual Lian Thang' (Thangkhek) phuah, Zomi Cultural Uplift Society, Malaysiate' sak hi.)

No comments:
Write comments